In het nieuws

China’s jongste vazalstaat: Rusland

De ‘vriendschap’ tussen de Xi en Poetin is niet gelijkwaardig. Na hun jongste ontmoeting is duidelijk dat het autoritaire antiwesterse blok geen twee leiders heeft, maar slechts één. En dat is niet Vladimir Poetin.

Jan van der Putten

16 september 2022

Samarkand. De naam alleen al roept mysterieuze associaties op. Uitgerekend daar kwamen de politieke sfinxen Vladimir Poetin en Xi Jinping, leiders van de twee belangrijkste autoritaire regimes van de wereld, voor de negenendertigste keer bijeen. Hun woorden moesten de wereld laten geloven dat ze nog altijd de grootste vrienden zijn. Maar alleen al hun lichaamstaal verried het tegendeel. Poetin: voorovergebogen, gefronst voorhoofd, gekwelde blik. Xi: achteroverleunend, zelfverzekerd, licht-superieure glimlach.

De feiten en de woorden die tussen de regels te lezen waren, bevestigen dat dit geen toneelstukje was. Xi Jinping heeft Poetin duidelijk gemaakt wie van de twee de baas is. Hij heeft hem niet laten vallen, want Russische steun is welkom in het conflict met Amerika om de wereldhegemonie. Maar het moet wel een Rusland zijn dat steeds afhankelijker wordt van China.
Poetin en Xi waren naar Samarkand gekomen voor een vergadering van de Shanghai Cooperation Organization (SCO). Voor Xi was het zijn eerste buitenlandse reis sinds hij zich aan het begin van de coronapandemie opsloot. De SCO, een door China opgerichte veiligheidsorganisatie, heeft zich voortdurend uitgedijd. Bij de lidstaten van het eerste uur (China, Rusland en de vijf Centraal-Aziatische landen) voegden zich China en Pakistan en, op de vergadering van afgelopen donderdag, ook Iran. Tegelijk groeit het aantal waarnemers- en dialoogstaten.

De democratie in de SCO-landen is zwak of geheel afwezig. Samen vertegenwoordigen ze zestig procent van de mensheid. Dat Xi en Poetin in een internationaal isolement zitten, is dus westers wensdenken. Dat betekent niet dat de SCO een vriendenclub is. India en Pakistan zijn gezworen vijanden, China en India hebben sinds hun grensoorlog in 1962 nog steeds geen vrede gesloten. Rusland en China daarentegen zijn door een ‘grenzeloze’ vriendschap verbonden. Althans, dat verzekerden Xi en Poetin aan de vooravond van de Russische invasie in Oekraïne.

We zijn inmiddels zeven maanden verder. Poetin kon in Samarkand moeilijk verbergen hoe hij zich voelde: als een geslagen hond. Zijn voorgenomen blitzkrieg tegen Oekraïne was verzand. Zijn troepen waren zware verliezen toegebracht. Ze hadden zich zelfs uit het veroverde noordoosten van Oekraïne moeten terugtrekken. Ook Xi Jinping had dat nooit verwacht. Hij heeft daarom zijn pro-Russische ‘neutraliteit’ bijgesteld. Het gaat hem niet meer om een Russische overwinning, maar om het bevorderen van de verdeeldheid, verzwakking en uitputting van de gemeenschappelijke Amerikaans-Europese vijand.

Natuurlijk ontbraken de kameraadschappelijke woorden niet. Poetin en Xi willen eendrachtig werken aan een nieuwe wereldorde, waarin één land niet meer de dienst uitmaakt. Daartoe zullen ze hun ‘verantwoordelijkheid als grootmachten tonen’ en ‘stabiliteit en positieve energie injecteren in een wereld van verandering en wanorde’. Ze zijn verheugd over de ‘hechte en doeltreffende’ coördinatie tussen hun landen en ze steunen elkaars ‘kernbelangen’. Poetin schaarde zich uitdrukkelijk achter het één-Chinabeginsel – de ‘hereniging’ met Taiwan is Xi’s grootse ‘kernbelang’ – en veroordeelde het bezoek van Nancy Pelosi aan het eiland en andere Amerikaanse provocaties.

En hoe verdedigde Xi Poetins kernbelangen? Kort tevoren had hij de derde man in de Chinese partijhiërarchie, Li Zhanshu, tegen leden van de Russische Doema laten zeggen dat het conflict in Oekraïne uitsluitend de schuld is van Amerika en de NAVO. Maar ook in Samarkand schaarde China zich niet achter het Russische offensief. Poetin bedelde Xi om (militaire) hulp, maar die kwam er niet. Xi is minder dan ooit van plan zich in het Oekraïense wespennest te steken, en zeker niet aan de vooravond van het voor hem essentiële partijcongres volgende maand.

Chinese acties waardoor Rusland de sancties zou kunnen ontwijken, kan Poetin uit zijn hoofd zetten, en militaire hulp al helemaal. Deze zouden China immers op westerse sancties komen te staan, die de toch al aangeslagen Chinese economie diep zouden raken. Wel is Xi zijn vriend Poetin militair van dienst geweest zonder dat het hem iets kostte: hij heeft Moskou aangemoedigd om Iran en Noord-Korea om wapens te vragen voor gebruik tegen Oekraïne. De Noord-Koreaanse leider Kim Jong Un zou bovendien soldaten aan Poetin willen verhuren.

In het Chinese communiqué over de top tussen Xi en Poetin kwam het woord Oekraïne niet eens voor, en er stond niets in dat recht deed aan de ‘grenzeloze’ vriendschap tussen China en Rusland. Het avondjournaal van de Chinese staatstelevisie ging donderdag bijna een uur lang vrijwel alleen over Xi, maar geen woord over zijn ontmoeting met Poetin. Deze heeft in zorgvuldig gekozen woorden laten blijken dat zijn vriendschapsband met Xi niet zo nauw is als ze beiden voorgeven: ‘Wij waarderen de evenwichtige positie van onze Chinese vrienden ten aanzien van de Oekraïne-crisis zeer. Wij begrijpen uw vragen en zorgen op dat punt.’ Wat die vragen en zorgen zijn, heeft de sfinx van het Kremlin niet willen of durven zeggen.

Eigenlijk komen de tegen Rusland getroffen sancties en de stopzetting van Russische olie- en gasleveranties aan Europa China heel goed uit. Want ze hebben de Chinese export naar Rusland een enorme boost gegeven, terwijl China tegen afbraakprijzen een groot deel van de vrijgekomen Russische energie importeert. In Samarkand zijn nieuwe afspraken gemaakt over een verdere economische verknoping. Lees: een nog grotere Russische afhankelijkheid van China.

Voor Xi Jinping is dit een historische wraak, die hem nog groter maakt dan zijn idool Mao Zedong. Mao werd door Stalin altijd gezien als het kleinere broertje in de communistische familie, dat diende te gehoorzamen aan de oudere broer, Stalin zelf. Maar het ventje is een reus geworden. En de oudere broer, die gereïncarneerd is in de gedaante van Poetin, is sterk verzwakt. Rusland is op weg een Chinese vazalstaat te worden. De bordjes zijn radicaal verhangen.