Héél even leek de corona-uitbraak het Chinese regime de das te zullen omdoen. Westerse wishful thinkers zagen de Communistische Partij al ineenstorten. Niks bleek minder waar: China nam in 2020, met dank aan zijn mondkapjesdiplomatie en een malloot in het Witte Huis, zelfs een ferme voorsprong op de rest van de wereld. Jan van der Putten (79), jarenlang journalist in Peking: ‘De héle coronacrisis is voor het regime het bewijs dat het Chinese systeem superieur is. China wil de wereld niet veroveren, het wil dat de rest van de wereld zich afkeert van het Westen.’

HUMO Donald Trump spreekt altijd over ‘het Chinese virus’. Maar welke verantwoordelijkheid draagt China in deze crisis?

JAN VAN DER PUTTEN “Een grote. Als China de eigen beloftes uit het verleden had nageleefd, zaten we nooit in deze situatie. Om een herhaling van de SARS-uitbraak (in 2003, red.) te vermijden, stelde de Chinese overheid protocollen op voor plaatselijke overheden om het nooit meer zo ver te laten komen en de centrale autoriteiten meteen in te lichten. In 2019 bleek al dat dat niet werkte: boeren meldden uitbraken van de varkenspest niet omdat ze bang waren hun varkens te verliezen, en lokale partijleiders zwegen uit angst voor hun carrière. Door de hiërarchische cultuur in China hebben veel verantwoordelijken leren zwijgen. Alleen goed nieuws wordt verteld aan de hoge heren. Ook in Wuhan waren mensen bang om gestraft te worden of een promotie mis te lopen, dus veegden ze alles een paar weken lang onder de mat. Wie wél bezorgdheden uitte - burgerjournalisten en de later aan het virus bezweken dokter Li Wenliang - werd berispt. Klokkenluiders straffen is zo’n beetje een Chinese traditie. Een burgerjournaliste is zojuist nog veroordeeld tot een gevangenisstraf van vier jaar voor haar verslaggeving vanuit Wuhan. 

“Toen de overheid hoogte kreeg van de uitbraak, heeft ze nog een tijdlang geschitterd door afwezigheid. Er werd melding gedaan bij de Wereldgezondheidsorganisatie, maar intern gebeurde er niets. Xi Jinping (de president van China, red.) liet drie weken niets van zich horen. Vanuit het Westen bekijken we China dikwijls als krachtdadig en proactief, maar in Peking heerst een oeroude regeringswijsheid. ‘Wu wei’: zich onthouden van handelen. Zoals in de Netflix-serie The Throne, waar de hoogste regeringswijsheid van Queen Elizabeth is dat regeren vaak neerkomt op nietsdoen. Pas toen de uitbraak écht uit de hand begon te lopen, is er gereageerd met strenge lockdowns. Alles opgeteld zijn er drie kostbare weken verloren gegaan. In de beginfase van een virusuitbraak is die periode fundamenteel. De schuld van het Chinese politieke systeem in deze crisis is evident, al zal dat zo niet in de eigen geschiedenisboeken staan.”

HUMO Hoezo?

VAN DER PUTTEN “Je moet begrijpen dat Chinezen veel sterker dan wij in hun geschiedenis leven. De geschiedenis - of het verleden - is een krachtig instrument om legitimiteit te creëren in het heden. De Chinese regimes hebben een lange traditie van het herschrijven van de geschiedenis. Je kunt dat doen zoals de Sovjets - uit de gratie geraakte personen retoucheren op historische foto’s - of zoals de Chinezen vandaag voor onze neus: doen alsof de beginfase van de crisis gewoonweg niet heeft bestaan. Dokter Li, de eerste klokkenluider, is na zijn berisping en zijn dood door corona uitgeroepen tot nationale held. En wie vandaag onafhankelijk onderzoek eist naar die cruciale weken, krijgt meteen de volle laag. Australië legde de vraag enkele maanden geleden op tafel en kreeg als antwoord zware economische boycots uit Peking. Niets mag de officiële geschiedschrijving in de weg staan.”

HUMO Komt het Chinese regime ondanks het woelige begin sterker uit 2020?

VAN DER PUTTEN “In het begin dachten velen dat dit het Tsjernobyl-moment van de Communistische Partij was. Xi Jinping had vóór corona al kwaad bloed gezet door belangrijke leiders onder het mom van corruptiebestrijding achter de tralies te zetten. Hij schoof in geen tijd anderhalf miljoen partijbazen aan de kant en trok werkelijk alle macht naar zich toe trekken. Hij is voorzitter geworden van alle denkbare commissies en werkgroepen. Dat is vragen om problemen. De persoonlijkheidscultus neemt proporties aan die doen denken aan de periode van Mao Zedong. Maar als álles Xi Jinping is, is er ook maar één verantwoordelijke wanneer het mis gaat: Xi Jinping. Er is in China dus heel veel rancune aanwezig tegen Xi, en dat werd een jaar geleden nog versterkt door het verdonkeremanen van de uitbraak van de epidemie. Vandaag is de kritiek grotendeels verstomd. Omdat het land weer op de rails staat, en natuurlijk omdat critici zwaar vervolgd worden. Die afrekeningen horen ook bij het herschrijven van de geschiedenis.”

HUMO U zegt het: het land staat weer op de rails. Terwijl bijna alle westerse landen een historische economische krimp optekenen in 2020 is de Chinese economie met 2 procent gegroeid. Volgens de prognoses zal de Chinese economie tegen het einde van 2021 zelfs met 10 procent gegroeid zijn tegenover 2019.

VAN DER PUTTEN (knikt) “Dankzij zeer drastische maatregelen kon China de economie snel aanzwengelen. De relatieve positie ten opzichte van de andere machtsblokken is daardoor versterkt. Ondanks de handelssancties van de VS heeft China in de laatste maanden zelfs meer dan ooit geëxporteerd.”

HUMO Meer nog: China wordt volgens gezaghebbende rapporten in 2028 de grootste economie ter wereld. Vijf jaar eerder dan aanvankelijk geraamd, voornamelijk omdat China beter dan westerse mogendheden omgaat met de pandemie.

VAN DER PUTTEN “China is de voorbije jaren sterk opgerukt op het wereldtoneel met dank aan één man: Donald Trump. Trump heeft de zorgvuldig georganiseerde westerse wereldorde zoveel mogelijk afgebroken door van bijna elke vorm van internationale samenwerking een puinhoop te maken. China heeft geprofiteerd om zich op te werpen als dé verantwoordelijke leider. Ten eerste van de milieubeweging, want Xi Jinping heeft dit jaar beloofd om China tegen 2060 volledig uitstootvrij te maken. Of dat lukt kun je betwijfelen, maar het discours is alvast veranderd in vergelijking met enkele jaren geleden. Ten tweede is China nu de uitgesproken leider van de globale vrijhandel. Dit najaar bracht het een gigantisch vrijhandelsverdrag mee tot stand: het RCEP, met daarin alle Aziatische landen, inclusief Australië en Nieuw-Zeeland.

“China heeft de door Trump gecreëerde leegte op het wereldtoneel slim gevuld. Het was een ontzettend belangrijk jaar voor de opmars - of historisch gezien de terugkeer - van China als leidende wereldmacht. Al komt die ontwikkeling niet uit de lucht vallen. China is decennialang op de achtergrond gegroeid tot de economische reus die het nu is. De grote coming-out van China als wereldspeler was 2008, met de Olympische Spelen in Peking. Onder Xi Jinping is dat proces in een stroomversnelling geraakt, en tijdens deze globale crisis nog meer. Corona zal mogelijk dé versneller blijken van een proces dat al decennialang gaande was. Corona kan China de laatste duw geven om weer de belangrijkste natie ter wereld te worden.

“Tegelijk was 2020 het jaar waarin China de al geringe goodwill van veel westerse landen nog verder heeft laten slinken. China’s reactie op de virusuitbraak, zijn agressieve manier van diplomatie bedrijven, de autoritaire omgang met Hongkong, de verschrikkingen met de Oeigoeren in de provincie Xinjiang (volgens Amnesty International zijn meer dan één miljoen Oeigoeren en andere islamitische minderheden opgesloten in ‘heropvoedingskampen’, red.), enzovoort. Je voelt dat het voor veel landen genoeg geweest is. Europa hamert al jaren op een eerlijker economisch speelveld. Vandaag is dat er niet: de Chinese overheid geeft bepaalde bedrijven enorme staatssteun en creëert monopolies, waarna ze de westerse markten kunnen overspoelen. Daartegenover staat een ongelijke positie van westerse bedrijven in China zelf, die er de toegang ontzegd wordt. Of ze worden aan allerlei beperkende maatregelen onderworpen.”

HUMO Toch raakte vorige week bekend dat de EU en China na jaren onderhandelen een principeakkoord hebben over een bilateraal investeringsakkoord, dat er net voor moet zorgen dat de Chinese markt opent voor Europa. De EU zou garanties gekregen hebben over het weren van dwangarbeid in China. Hoe is dat gelukt?

VAN DER PUTTEN “Het komt toch een beetje als een donderslag bij heldere hemel, want Europa is de laatste tijd flink tegen China tekeergegaan. Het Europarlement veroordeelde het gebruik van dwangarbeid in de katoenplantages in Xinjiang en er werden luidop vragen gesteld bij de ambitie van China om als onderdeel van de investeringsdeal technologie te leveren voor Europese kerncentrales. Dat laatste zou betekenen dat China beschikking en controle krijgt over gevoelige gegevens omtrent de Europese energie-infrastructuur. Veel mensen in Europa vroegen zich ook luidop af wat de Chinese garanties waard zijn rond het verbieden van dwangarbeid in hun strafkampen. China heeft lange tijd het bestaan van die concentratiekampen ontkend, daarna noemden ze het ‘vakscholen’, en nog steeds worden alle aanklachten over misstanden verontwaardigd van de hand gewezen. Hooguit organiseren ze overduidelijk gescripte rondleidingen voor buitenlanders. Blijkbaar moet China nu toch gevoelige toegevingen gedaan hebben, want ze hebben de Europese Unie de laatste weken over de streep getrokken. Al wordt het nog wachten op de reactie van het Europarlement. Bedenk wel dat zo’n investeringsverdrag niet kan gaan over zaken die niet over investeringen gaan.”

HUMO Waarom zou China plots ingebonden hebben?

VAN DER PUTTEN “Wellicht door tijdsdruk. De inauguratie van Joe Biden op 20 januari was voor Peking een deadline om íéts overeen te komen met Europa, want met hem aan het roer in Washington zullen de dynamieken in het Westen veranderen. Dat maakte dat Europa in een zeer sterke positie zat om echte garanties te eisen in de deal met China. 

“Europa heeft grote belangen bij zo’n deal. Er komt ongetwijfeld een economische crisis aan en de Chinese groei-economie wordt een nuttige houvast. Tegelijk mag China geen té grote grip krijgen op de Europese economie - denk aan het voorbeeld van de kerncentrales - en wil de EU ook de VS niet tegen zich in het harnas jagen. Biden zal de banden met Europa weer willen aanhalen nadat Trump ze had losgemaakt. (denkt na) Europa moet enorm goed balanceren, maar kijk eens hoe ze nu belangrijke waarden rond mensenrechten, solidariteit en de vrijheid van meningsuiting hebben kunnen koppelen aan een economische relance. Uitzonderlijk, maar Europa móést dit moment ook uitbuiten.”

 

KEIZER TRUMP

HUMO Trump startte een handelsoorlog met China. Zal Biden milder zijn?

VAN DER PUTTEN “Trump heeft zijn rivaal proberen af te schilderen als ‘Beijing Biden’, maar dat is totale onzin. Herinner je je trouwens nog hoe Trump in het begin grote vrienden was met Xi Jinping? Xi wist uitstekend hoe hij Trump moest behandelen: ‘s mans ijdelheid strelen. Hij ontving Trump voor een maaltijd in een paviljoen dat vroeger alleen voor de keizer toegankelijk was. Trump voelde zich een keizer, en we weten allemaal dat hij daar niet ongevoelig voor is. Hij heeft een zwak voor sterke mannetjes zoals Xi - en in zekere zin ook Kim Jong Un (leider van Noord-Korea, red.).”

HUMO Volgens de voormalige topadviseur van Trump, John Bolton, zei Trump aan Xi dat hij vooral moest doorgaan met de bouw van de detentiecentra voor moslimminderheden.

VAN DER PUTTEN “Zelfs toen de handelsoorlog met China al ver gevorderd was, heeft Trump nog volgehouden dat Xi zijn vriend was en dat het conflict de schuld was van zijn voorgangers, die het zo ver hadden laten komen. Trump zei in het begin van de coronacrisis ook dat Xi het virus uitstekend bestreed. 

“Als er één ding is waar Republikeinen en Democraten het over eens zijn, is het dat de VS hard moeten optreden tegen China. Jarenlang gingen de Amerikanen ervan uit dat China een verantwoordelijke medespeler zou worden in de Amerikaanse wereldorde, maar China blijkt te spelen volgens de eigen regels. Ik verwacht geen einde aan de stroom aan economische sancties en militaire dreigementen, al zal Biden ongetwijfeld meer Europese en Aziatische steun vragen. Peking was niet ontevreden met Trump in het Witte Huis, want hij verdeelde het Westen.”

HUMO Hét dossier van de economische twist tussen China en het Westen: de omgang met telecomgigant Huawei. De 4G-infrastructuur in België is quasi volledig Chinees, maar België wil samen met veel westerse landen in Europa en de VS Huawei uitsluiten van de aanleg van de nieuwste 5G-infrastructuur. Hoofdreden: Huawei is een door Peking gecreëerde reus die ons nu komt overdonderen, dat zouden we niet mogen aanvaarden.

VAN DER PUTTEN “De beslissingen over Huawei maken deel uit van de Europese balanceeroefening: hoe afhankelijk willen we worden van China? Ik denk dat een zekere voorzichtigheid geboden is, zéker wat producten en data betreffen die onze veiligheid rechtstreeks raken. De pandemie was volgens mij een wake-upcall voor Europa om een einde te maken aan de grote afhankelijkheid van China. De befaamde deglobalisering van onze economie is al begonnen, maar het zal eerder een differentiëring zijn: we zullen toevoerketens uit China steeds vaker elders zoeken. Zeker wat de medische sector betreft, zullen we in de toekomst minder afhangen van supermachten die hun wil zomaar aan ons kunnen opleggen. Je had in het voorjaar de debatten over de productie van mondkapjes, maar ook pakweg onze paracetamol en ibuprofen komen uit China. Ik denk dat het niet slecht is - en dat is ook aan het gebeuren - om de productie en toelevering daarvan in eigen handen te nemen. Voor je het weet gebruikt China onze medische afhankelijkheid als wapen in een politieke strijd.”

HUMO Dat doet het zeer gretig.

VAN DER PUTTEN (knikt) “Vorige week nog in het nieuws: China wil de bouw van een atoomcentrale in Engeland stilleggen omdat de Britten paspoorten uitdelen aan democratische Hongkongers en ze af willen van de 5G-infrastructuur van Huawei. Toen dissident Liu Xiaobo in 2010 de Nobelprijs van de Vrede kreeg, werd de invoer van Noorse zalm gedecimeerd in China, en die beslissing werd pas teruggedraaid na uitdrukkelijke excuses van Noorwegen. En toen de dochter van de Huawei-oprichter gearresteerd werd in Canada, staakte China de import van Canadese koolzaadolie en werden twee Canadezen in China in gijzeling genomen. Er zijn talloze voorbeelden. Alle landen die economisch van China afhankelijk zijn, zijn gewaarschuwd: geen kritiek, anders volgt straf. Daar kennen de VS ook wat van, natuurlijk, maar dit zijn duidelijke tekenen dat zich een nieuwe wereldorde aftekent.”

HUMO Moeten we ook spionage vrezen door Huawei? Volgens sommige China-watchers is dat vergezocht: de band tussen het bedrijf en Peking is niet geweldig sterk.

VAN DER PUTTEN (fijntjes) “Weet je wat ‘Hua Wei’ betekent? ‘Chinese prestatie’. Op papier is Huawei een privébedrijf, maar in de praktijk moet het naar het pijpen dansen van de overheid. Huawei kan wel zeggen dat het nooit zal spioneren, wettelijk gezien is het dat verplìcht als het daartoe bevel kriigt van de Communistische Partij. (lachje) Ik weet niet waarom we zo graag het tegendeel willen geloven, maar de Communistische Partij zit werkelijk óveral in China: in de kunst, de sport, de religie, en de economie. De partij eert een totalitaire opvatting van de staat die al vele eeuwen teruggaat en niets te maken heeft met het Europese fascisme. Dat is iets wat velen misschien niet begrijpen aan het land: de ideologische controle van de eigen bevolking is geen recente strategie van één malafide regime, het is een door en door Chinees fenomeen dat stamt uit hun hiërarchische cultuur. De ideologische controle is er ook om de controle op zich: je loopt niet uit de pas, want dat is een schending van het hiërarchisch ideaal. Het risico op spionage en beïnvloeding door grote Chinese bedrijven zoals Huawei is dus zeer reëel. Des te meer omdat het particuliere bedrijfsleven nog meer dan vroeger een aanhangsel van de partij geworden is.

“Nu worden gebruikers natuurlijk ook al bespioneerd door Facebook en aanverwanten. Het verschil is dat westerse spionage gericht is op de portemonnee van de consument, en de Chinese op je manier van denken en doen. Al maakt het voor een Europees individu misschien niet verschrikkelijk veel uit: hij wordt gebruikt als een te manipuleren object, of dat nu door westerse of Chinese bedrijven is.”

HUMO In uw jongste boek Fabels over China schrijft u ook op een zeer cynische manier over de westerse technologiebedrijven die voet aan grond proberen te krijgen in China.

VAN DER PUTTEN “Alle westerse sociale media zijn verboden in China - ze hebben er hun eigen Twitter en zoekmachines - behalve LinkedIn, omdat dat bedrijf akkoord ging met de voorwaarden van de Chinese autoriteiten: geen berichten over thema’s die de partij onwelkom zijn, inperking van onlinegroepen en toelating van Chinese aandeelhouders. Google heeft jarenlang gewerkt aan Dragonfly, een speciaal voor de Chinese markt bestemde zoekmachine, nadat Google zelf geweerd was uit het land. Het project flopte. Toen duidelijk werd dat werknemers van Google een zoekmachine maakten met ingebouwde censuuralgoritmes, brak bovendien een opstand uit.

“De producten van de westerse techneuten blijken uitstekend te functioneren als manipulatieplatformen. Denk aan het gebruik van de persoonlijke data van miljoenen persoonlijke Facebookprofielen voor de beïnvloeding van de verkiezingen in de VS of het Brexitreferendum. Die westerse bedrijven hebben even weinig respect voor privacy als de Chinese spionagesystemen. Het is de keuze tussen het westerse surveillancekapitalisme versus het surveillancesocialisme met Chinese kenmerken.” 

This is shaping up to be a good year for Beijing.

HUMO Fijne keuze: het is sowieso 1984.

VAN DER PUTTEN “Ik heb dat boek in de jaren zestig gelezen en ik dacht twee dingen: 1984 is nog heel ver weg, en dat kán toch allemaal niet! (lacht) Dat boek is niets in vergelijking met wat er nu gebeurt in China en ook hier binnendringt.”

HUMO Terug naar corona. Toen Italië in de problemen zat in het voorjaar, stuurde China artsen, beschermingsmateriaal en medische apparaten. Ook in onze luchthavens kwamen net op tijd Chinese mondmaskers aan. De zachte, menselijke kant van China, zo leek het.

VAN DER PUTTEN (lachje) “We moeten niet te naïef zijn. De reputatie van China heeft flinke knauwen gekregen, en daar hebben ze vol op gereageerd met de mondkapjesdiplomatie.”

HUMO Andere China-kenners vinden dat te achterdochtig. Italië hielp China in 2008 na een zware aardbeving, daarom repten de Chinezen zich om op hun beurt de Italianen te helpen. 

VAN DER PUTTEN “Ware het niet dat de Chinese hulp in het voorjaar uitdrukkelijk werd verbonden aan openbare dankbetuigingen aan China. Italië heeft dat moeten doen, andere landen zoals Servië zijn nog verder gegaan en hebben zo ongeveer de hielen van Xi Jinping gekust. ‘Onze ware vriend zit in Peking en niet in Brussel.’ Duidelijker krijg je politieke invloed niet, denk ik. Zeker op lange termijn wil China vooral goodwill creëren, want ze willen handel blijven drijven met de Europese markt.”

HUMO Toen de EU miljoenen euro’s voor Servië vrijmaakte, had Xi al hulp gestuurd. Hij zoekt ook rechtstreeks contact met regeringshoofden, niet met Europa.

VAN DER PUTTEN “Het speelt in de kaart van China dat de Europese landen uit elkaar gedreven worden, want als blok zouden we veel sterker staan.”

HUMO Vandaag staan vaccins centraal. China werpt zich op als hoeder van de Derde Wereld, terwijl de westerse mogendheden alleen aan zichzelf lijken te denken.

VAN DER PUTTEN (knikt) “Net als de mondkapjes zijn de Chinese vaccins een politiek wapen. China zal volgzaamheid eisen en krijgen. In ontwikkelingslanden in Afrika en Latijns-Amerika werpt die strategie sowieso vruchten af. China wil geen economische winst slaan uit de vaccins, zegt de minister van Buitenlandse Zaken, maar de bedoeling van de leveringen is wel om landen als Pakistan en de Filippijnen nog meer in de Chinese invloedssfeer te trekken, en weg van de Amerikaanse. Zonder het met zoveel woorden te zeggen, zal China ook aan ontwikkelingslanden vragen om zich te verzetten tegen een onafhankelijk onderzoek naar de oorsprong van het virus. Nu de VS uit de Wereldgezondheidsorganisatie gestapt, kan ze dat misschien nog lukken ook.”

 

CHIPS VOOR TAIWAN

HUMO En dan nu de hamvraag: Wil China de wereld veroveren, denkt u?

VAN DER PUTTEN (stellig) “Néé, absoluut niet. Een van dé fabels over China is dat het land zoals de koloniale mogendheden de planeet wil veroveren of een soort Romeins Rijk wil vormen. Het uitgangspunt van de buitenlandpolitiek van China is simpel samen te vatten: de Communistische Partij wil aan de macht blijven. Daarvoor heeft ze legitimiteit nodig bij de bevolking, en dat kan alleen door een bloeiende economie te verzekeren. Jobs en koopkracht. Om de economie te doen bloeien, hebben ze andere landen nodig.

“Vandaag ligt de nadruk in China nog het meest op de binnenlandse ontwikkeling: meer koopkracht geven aan de eigen bevolking zodat de binnenlandse markt kan ontploffen. Nu behoren er zo’n 500 miljoen Chinezen tot de middenklasse, maar honderden miljoenen landgenoten zijn arm. Ze vallen niet meer ondervoed dood - China heeft de extreme armoede uitstekend aangepakt - maar ze kunnen nog niet degelijk consumeren. 

“Het liefst wil China de eigen boontjes doppen, maar ze hebben het buitenland nodig voor veel grondstoffen en tot nader order ook voor een hoop technologieën: ze zitten door de Amerikaanse boycots tegen Huawei met de handen in het haar omdat ze geen toegang meer hebben tot de meest geavanceerde chip-technologieën. China zal nooit expansionistisch handelen als doel op zich.”

HUMO Het regime verspreidt toch actief de eigen waarden? Tijdens de pandemie exporteerde het niet alleen medisch materiaal, ook controlemateriaal voor de ordehandhaving: drones, slimme camera’s, enzovoort. ‘Ik denk dat er in het westen zodanig veel twijfel heerst over de eigen manier van optreden dat veel beleidsmakers naar China zullen kijken als rolmodel’, vertelde professor internationale betrekkingen Jonathan Holslag ons. ‘China stuurt delegaties naar Oost-Europa om de digitale ordehandhaving te promoten.’

VAN DER PUTTEN “Ja, dat klopt wel: China verspreidt de ideeën van het regime op allerlei manieren. Via de markt, zoals je zelf zegt, maar ook diplomatiek. In de Verenigde Naties is China steeds actiever. In de mensenrechtencommissie is het land al een tijdje aan het verkondigen dat mensenrechten een nationale zaak zijn en dat andere landen zich daarmee buiten hun landsgrenzen niet horen te bemoeien. En wij maar denken dat mensenrechten per definitie universeel waren.” (lachje) 

HUMO China verwijt het Westen een historische schending van de mensenrechten omdat we zoveel burgers laten sterven aan covid-19 

VAN DER PUTTEN “De héle coronacrisis is voor Peking het bewijs dat hun systeem superieur is aan dat van de westerse democratieën. ‘Is er meer bewijs nodig dat de westerse democratieën niet werken?’ Ze dragen die waarden niet uit om ons uiteindelijk militair te veroveren of bezetten, maar wel met de bedoeling dat de rest van de wereld zich afkeert van het Westen en daardoor de groei en bloei van China te verzekeren.

“Het houdt niet op bij mensenrechten, trouwens, want China exporteert ook actief de internetcensuur naar andere landen. The Great Firewall of China (de combinatie van wetten en technologieën waarmee China het internet censureert, red.) spreekt veel dubieuze regimes aan. China verkoopt de surveillancetechnologieën aan landen zoals Servië, Zimbabwe, Saoedi-Arabië, Rusland, zelfs aan democratische landen zoals Uruguay. Parallel lobbyt China in internationale organen om staten autonoom hun ‘internetsoevereniteit’ te laten uitroepen. China krjgt in die organisaties steeds meer slagkracht door het groeiend soortelijk gewicht en kan zulke ideeën dus exporteren, ook naar ontwikkelingslanden. In zekere zin is dat zelfs onideologisch: als China er geld aan kan verdienen, interesseert het ze geen moer wat ze verkopen en aan wie.

“Dat alles botst met één van de grootste historische fabels die wij als westerlingen ooit in ons wensdenken gekoesterd hebben: dat een zekere ontwikkelingsgraad automatisch de opkomst van de democratie betekent in een land. Dat blijkt een misverstand te zijn. China investeerde de voorbije jaren in de infrastructuur en economie van noodlijdende Afrikaanse landen, zonder onderscheid te maken tussen democratische en dictatoriale leiders. Waardoor het koffiedik kijken is wat voor regimes de komende jaren groot zullen worden. China bewees overduidelijk dat stijgende welvaart niet leidt tot sociale revoluties en werpt zich op als grote voorbeeld.”

HUMO En malafide regimes zullen ook digitale controletechnologieën gebruiken. Vorig jaar raakte bekend dat Huawei de regeringen van Uganda en Zambia hielp met het bespioneren van later opgepakte politieke tegenstanders. 

VAN DER PUTTEN “Het kan bijzonder kwalijk worden, maar vóór je een vuist kan maken tegen regimes zoals het Chinese, moet je eerst in eigen huis orde op zaken stellen. Geen concessies doen over vrijheid, mensenrechten en solidariteit bij landen als Polen, Tsjechië en Hongarije. Wanneer de EU klaagt over schendingen van mensenrechten in China, verwijst dat land terecht naar wat wij doen met migranten.”

HUMO Volgens u beleven we een nieuwe Koude Oorlog beleven.

VAN DER PUTTEN “Volgens sommigen mag je dat niet zo zeggen omdat er tijdens de Koude Oorlog met de Sovjet-Unie nauwelijks economische contacten waren tussen de blokken en China nu in de wereldeconomie geïntegreerd is. Het is niet helemaal hetzelfde. Maar als dit geen Koude Oorlog is, wat dan wel? Corona heeft het conflict niet veroorzaakt, wel verhevigd. De verwijten vliegen al een jaar over en weer.”

HUMO ‘De kans dat er een oorlog komt, is groter dan de kans dat er géén komt’, zei u drie jaar geleden in Humo. ‘In de 16 gevallen waarbij een opkomende macht in het verleden met een zittende wereldmacht geconfronteerd werd, leidde dat 12 keer tot een oorlog.’ Vreest u in 2021 geweld? Met name de gecontesteerde Zuid-Chinese Zee staat onder hoogspanning.

VAN DER PUTTEN “Het grootste gevaar is dat daar een ongelukje gebeurt dat uit de hand loopt. Het schot dat de Oostenrijkse troonopvolger Frans Ferdinand doodde in 1914 in Sarajevo was ook maar een incident, een paar maanden later was het een wereldoorlog. Al twee à drie keer was er een bijna-botsing tussen een Amerikaans en Chinees oorlogsschip in de Zuid-Chinese Zee. Vroeger hadden de landen manieren om zo’n incident in beheersbare banen te leiden, maar alle overlegorganen zijn verdwenen. Het contact is afgesneden. Het grootste gevaar is dus escalatie bij een klein incident, maar het voorspellen is onmogelijk.

“Daarnaast heb je Taiwan. De VS behandelenTaiwan steeds meer als een zelfstandig land, terwijl Xi twee jaar geleden zei dat het geduld van China op is. ‘Als Taiwan zich niet aansluit bij China, zal er geweld volgen.’ Terwijl nog hooguit 10 procent van de Taiwanezen bij China wil horen. Naar verluidt is Taiwan extra belangrijk als pion op het schaakbord omdat zij in tegenstelling tot China wél over de meest recente chip-technologie beschikken. Vóór de Amerikaanse sancties kon China chips uit de VS kopen. Nu niet meer, wat veel agressie uit Peking zou verklaren. De optelsom maakt dat een echte oorlog tussen de machtsblokken niet uitgesloten is.”

HUMO Er is alvast een wapenwedloop gaande. Het verhaal dat China alleen een economische en geen militaire grootmacht is, is uit. Peking bezit hoogtechnologische oorlogssnufjes, bommenwerpers, nucleaire wapens, enzovoort.

VAN DER PUTTEN “Het is opvallend dat Xi steeds duidelijker de nationalistische en agressieve weg opgaat. Mogelijk doet hij dat om de bevolking tevreden te stellen. De economie groeit nog steeds, maar minder spectaculair dan vroeger. De bevolking vergrijst. Het zal voor Xi alleen maar lastiger worden om de Chinezen rustig te houden, en dan is een buitenlandse bliksemafleider het geëigende wapen om eenheid te bewaren. Volgens veel analisten is de agressieve aanpak van Xi dus een teken van zwakte. Al valt dat niet te bewijzen - de val van de Communistische Partij en het einde van China zijn al duizend keer voorspeld. Het is volstrekt onvoorspelbaar welke kant het zal uitgaan.”