Opnieuw verkiezingen in Israel
Netanjahoe vecht voor zijn politieke leven

De Israelische verkiezingen van 17 september draaien alleen om het voortbestaan van
Benjamin Netanjahoe. Geen enkel ander thema is aan de orde. Of het ‘Koning Bibi’ nu
wel lukt een vijfde ambtstermijn te bemachtigen, is de vraag. Een analyse.

Jan van der Putten

Als er in een land binnen zes maanden
twee parlementsverkiezingen worden
gehouden, dan moet er intussen wel
iets heel ingrijpends zijn gebeurd. Wat
kan dat in Israel geweest zijn? Heeft
Trump soms zijn ‘Deal van de Eeuw’
gelanceerd en dreigt eindelijk de vrede
met de Palestijnen aan te breken?
Liggen er plannen op tafel om de
diepe kloof tussen rijk en arm te
dichten? Staat er wellicht een
hervorming van het onwerkbaar
geworden partijstelsel op stapel, of ligt
er een democratisch project dat moet
voorkomen dat de rechtsstaat verloren
gaat of dat Israel een theocratie wordt?
Nee, de inzet van de verkiezingen van
17 september is van hetzelfde allooi
als dat van de stembusgang van 9
april. Ze draaien ook nu weer om de
vraag of Benjamin ‘Bibi’ Netanjahoe
voor de vijfde keer premier wordt.
Lukt dat, dan kan hij er in de Knesset
een wet doorjagen die hem immuniteit
geeft tegen rechtsvervolging. Lukt dat
niet, dan zal Koning Bibi van zijn
troon vallen om vervolgens een
vernederende gang naar de rechter te
maken als verdachte in drie
corruptieaffaires.

Opzetje
De vorige verkiezingen waren door
Netanjahoe uitgeschreven om hem aan
een stevige rechtse meerderheid te
helpen die hem een proces moest besparen.
Dat opzetje mislukte omdat Avigdor
Lieberman dwars lag. Deze voormalige
nachtclubuitsmijter bracht het tot Bibi’s
kabinetschef en minister, om later zijn
gezworen vijand te worden omdat Bibi hem
de weg naar de macht consequent versperde.
Om aan een parlementaire meerderheid te
komen had Netanjahoe de vijf zetels nodig
van Liebermans ultrarechtse seculiere partij
Jisrael Beitenoe (Israel Ons Huis), waarvan
het electoraat voornamelijk bestaat uit mensen
van antidemocratische Russische komaf.
Lieberman, een seculiere kolonist die
allergisch is voor orthodoxe theocraten, wilde
hem die zetels alleen geven als eindelijk de
dienstplicht voor ultraorthodoxe jongeren zou
worden ingevoerd. Netanjahoe is er niet
principieel tegen om aan die klaploperij een
eind te maken, want als rasechte opportunist
en machtspoliticus wordt hij niet gehinderd
door principes. Maar hij kon onmogelijk op
Liebermans eis ingaan omdat hij dan de steun
van de ultraorthodoxe partijen zou verliezen
en daardoor nog verder van huis zou zijn.
In plaats van zijn formatieopdracht terug te
geven aan president Reuven Rivlin – die had
immers Bibi’s grote rivaal Benny Gantz van
de kersverse partij Blauw-Wit wel eens als
kabinetsformateur kunnen aanwijzen – gaf
Netanjahoe zichzelf een herkansing door
nieuwe verkiezingen uit te schrijven. En
daardoor gaat het op 17 september opnieuw
over de politieke toekomst van één man, die
vastbesloten is om voor de vijfde keer premier
te worden. Het vervelende is dat die ene man
wel in hoge mate de politieke toekomst
van het land bepaalt.

Visie
De grote nationale problemen zijn in
de campagne nergens te bekennen.
Wie op zoek is naar visie zal die
nergens vinden. Geen enkele discussie
dus over het bestrijden van het
gapende begrotingstekort, noch over
de toekomst van de staat en de relatie
tussen staat en religie. Evenmin iets
over de relatie met de Palestijnen, laat
staan over een mogelijke weg naar de
vrede, die verder uit zicht is dan ooit.
Over vrede wordt domweg niet
gepraat. Trumps nog altijd niet
onthulde ‘Deal van de Eeuw’ schijnt
erop neer te komen dat de Arabische
landen de Palestijnen moeten afkopen:
ze krijgen geld maar geen eigen staat.
Het idee alleen al is de Palestijnen een
gruwel, al was het maar omdat het
komt van een Amerikaanse president
die doorgaat voor de beste vriend die
Israel ooit gehad heeft: hij heeft
Jeruzalem erkend als hoofdstad van
Israel en de Amerikaanse ambassade
daarheen verplaatst, de Israelische
soevereiniteit over de Hoogvlakte van
Golan erkend en een tweestatenoplossing de nek omgedraaid. Dat
plan, áls het ooit gepresenteerd wordt,
is dus doodgeboren. Heel symbolisch
heeft Jason Greenblatt, een van de
architecten van de haast hilarisch
klinkende Deal van de Eeuw, begin
september ontslag genomen als de
Amerikaanse Midden-Oostenonderhandelaar.

Waar het in de campagne dan wel over
gaat? Over Netanjahoe, Netanjahoe en
Netanjahoe. Over Bibi’s omkooppraktijken, die hij afdoet als een
politieke samenzwering van linkse
verraders, de media en de rechterlijke
macht. Over zijn verwoede pogingen
om zijn critici in de media tot
zwijgen te brengen. Over de macht
achter de troon van Koning Bibi, zijn
vrouw Sara – een matrone die door
Netanjahoes grootste geldschieters,
de Joods-Amerikaanse casinomiljardairs Sheldon en Miriam
Adelson, in politieverhoren is
afgeschilderd als een ontoerekeningsvatbare corrupte feeks. Over
zoon Jair, een flierefluitende
twitterende trol die zijn giftige
altrightpijlen afvuurt op iedereen die
niet ultrarechts is, de vermoorde
premier Jitschak Rabin inbegrepen.

Deftige deuren
Netanjahoe voelt zich ver verheven
boven zijn mededingers. Op
gigantische posters waarop hij staat
afgebeeld met Trump, Poetin en
Modi laat hij weten dat hij in een
‘aparte competitie’ speelt. Om de
kiezers te laten zien dat de deftigste
deuren voor hem opengaan maakte
hij een op zichzelf zinloos reisje naar
Londen voor een bliksembezoekje
aan de belegerde premier Boris
Johnson. Een ontmoeting vlak voor
de verkiezingen met president Poetin
is goed mogelijk, want daarmee kan
Bibi kiezers van Russische afkomst
aftroggelen van Lieberman. Toen er
acht dagen voor de verkiezingen in
de Knesset geen meerderheid was te
vinden voor een wet die het
partijvertegenwoordigers zou
toestaan te filmen op stembureaus –
zogenaamd om onregelmatigheden te
voorkomen, in werkelijkheid om de
kiezers van de Arabische minderheid
af te schrikken om te komen
stemmen – riep Netanjahoe dat zijn
joodse rivalen samenzweren met de
Arabische partijen om de
verkiezingen te ‘stelen’. Het gebruik
van die term is veelzeggend:
Bibi gaat er ongezien van uit dat de
overwinning hem van nature
toebehoort. Als de langstzittende
premier van Israel kan hij zich niet
voorstellen dat hij de verkiezingen niet
zou winnen.

De vorige keer haalde zowel Likoed als
Blauw-Wit 35 zetels. Dat is 26 zetels te
weinig voor een absolute meerderheid.
Deze keer hoopt Netanjahoe de
ontbrekende zetels bij elkaar te harken
door het Iraanse gevaar maar weer eens
van stal te halen en een beroep te doen
op diverse electorale technieken. Hij
probeert de Arabische Israeli’s, die toch
al nauwelijks meer geloven dat de
verkiezingen verbetering zullen
brengen, ver van de stembus te houden,
wat voordelig zou zijn voor zijn eigen
partij. Op de steun van de ultraorthodoxe partijen Sjas (afkorting voor
Tora Nalevende Sefardim) en Jahadoet
HaTora (Verenigd Tora-Jodendom) kan
Bibi blijven rekenen, in ruil voor de
nog altijd zeer omstreden vrijstelling
van de dienstplicht voor ultraorthodoxen en de garantie dat het opperrabbinaat mag blijven functioneren als
een staatje binnen de staat. Het promarihuanapartijtje Zehoet, dat in april
de kiesdrempel van 3,25 procent net
niet haalde waardoor vier zetels
verloren gingen, kreeg van Netanjahoe
genoeg beloften om toe te treden tot de
Likoed. De demissionaire minister van
Financiën Mosje Kalon, leider van het
centrum-rechtse partijtje Koelanoe
(Wij Allen) dat in de vorige
verkiezingen vier zetels haalde, is in de
schoot van de Likoed teruggekeerd. De
versnippering van rechts kan
Netanjahoe kostbare, wellicht
beslissende stemmen kosten. Daarom
heeft hij de kleine extreemrechtse
partijtjes onder druk gezet om zich
terug te trekken of zich te verenigen,
zodat ze samen over de kiesdrempel
kunnen springen om vervolgens hun
kunnen springen om vervolgens hun
zetels aan een door Bibi geleide
coalitie aan te bieden.

Jordaanvallei
Ajelet Sjaked, de ultrarechtse exminister van Justitie, is een ander
verhaal. Na haar mislukte avontuur in
de verkiezingen van april heeft ze de
leiding genomen van een nieuwe
formatie, Jamina (Naar Rechts).
Netanjahoe haat zijn voormalige
medewerkster met een bijbelse haat,
maar hij kan niet zonder haar steun.
Die heeft hij gekregen met de belofte
dat hij als premier alle nederzettingen
en het Jordaanvallei zal annexeren.
Daarmee zou de vorming van een
levensvatbare Palestijnse staat
voorgoed onmogelijk worden. Maar
zelfs met de steun van Sjaked komt
Netanjahoe waarschijnlijk niet aan de
61 zetels. Daarvoor heeft hij net als
in april Lieberman nodig. Die heeft
de afgelopen maanden veel aanhang
gewonnen dankzij zijn campagne
tegen de geprivilegieerde positie van
de ultraorthodoxen. Hoe Bibi erin kan
slagen om Lieberman aan boord te
krijgen zonder dat de ultraorthodoxe
partijen er vanaf springen, weet
niemand.

Dat betekent niet dat Blauw-Wit
favoriet is, want ook voor Gantz zal
het een heidens karwei zijn om aan
een meerderheid te komen. De
Arbeiderspartij, die tijdens haar
afglijden naar rechts steeds verder is
ingeschrompeld, heeft weinig op met
de ex-generaal. De sociaaldemocratische partij Meretz hoopt dat
aan haar neergang (vier zetels in de
laatste verkiezingen) een eind zal
komen dankzij de vorming van het
Democratisch Kamp. Dat is een
alliantie van Meretz, Democratisch
Israel (het nieuwe partijtje van oud-
premier en Netanjahoehater Ehud
Barak), de Groene Beweging en
overlopers uit de Arbeiderspartij, onder
wie een van de leiders van de grote
sociale protestbeweging van 2011, Stav
Sjaffir. Sommigen zeggen dat de
Arabische Gemeenschappelijke Lijst
van de herenigde vier Arabische partijen
een doorslaggevende rol zal spelen,
maar Gantz heeft gezegd dat hij hen niet
wil. Een Arabische partij heeft nog nooit
in de regering gezeten.

Wat gaat er gebeuren als de verkiezingen opnieuw geen meerderheid zullen
opleveren? Het aantal scenario’s is
legio. De minst slechte oplossing zou
een grote coalitie zijn van Blauw-Wit
met de Likoed onder een nieuwe leider.
Die oplossing is niet geheel ondenkbaar.
Maar dan wel over het lijk van Koning
Bibi.