Hopeloos Italië / Argus


Mijmering over Italië, waar ondanks alle crises alles hetzelfde blijft:

ITALIË: VOORTMODDEREN OF TOCH MAAR WEER EEN STERKE MAN?
door JAN VAN DER PUTTEN

Vorige maand was ik weer even terug in Rome. Van tevoren wist ik zeker dat het ook nu weer zou gebeuren. En inderdaad, de eerste de beste Italiaan aan wie ik vroeg hoe het ging met land en volk gaf precies hetzelfde antwoord dat ik al dertig jaar hoor: de situatie is nog nooit zo slecht geweest als nu. De politiek is dus een nog grotere puinhoop, er is steeds minder werk, steeds meer jongeren trekken weg, de bureaucratie en de misdaad zijn erger dan ooit. En natuurlijk zitten er nog altijd duizenden gaten in de straten en wordt het vuil nog steeds niet opgehaald. Kortom, in la bella Italia werkt nog altijd niets en is iedereen boos en ontevreden, en daar komt het vluchtelingenprobleem nog bovenop. Mijn tegenwerping dat ik de meeste van die klachten dertig jaar geleden ook al hoorde werd weggewuifd. ‘Dertig jaar geleden was het leven goed. Het is nu echt slechter dan ooit. Het wordt hoog tijd voor een sterke man. Komt er hier tenminste een beetje orde in de chaos.’
De roep om een nieuwe Duce klinkt niet in de woestijn. Kijk maar naar de uitslag van de laatste parlementsverkiezingen. Wat er van de oude politiek nog restte is praktisch weggevaagd, en wat er voor in de plaats dreigt te komen doet het ergste vrezen. Ik bespaar u de namen, trouwens, de meeste Italianen hebben zelf ook geen idee hoe hun premier heet. Sinds eind 2016 is dat een zekere Paolo Gentiloni. Zijn Democratische Partij, grofweg een sociaal-democratische voortzetting van de oude Communistische Partij, werd bij de parlemementsverkiezingen van maart ingemaakt. Dat had ze niet in de laatste plaats te danken aan haar leider, het mislukte politieke wonderkind Matteo Renzi. Vier jaar geleden belichaamde hij voor velen de hoop op betere tijden toen hij op een radicaal hervormingsprogramma premier werd. Aan zijn zelfoverschatting is hij ten onder gegaan, en zijn inmiddels gesplitste partij lijkt zijn voorbeeld te volgen.
De vrijgekomen ruimte is grotendeels ingenomen door anti-establishmentpartijen, die alle een variant zijn op hetzelfde thema: populistisch rechts met linkse trekjes, nationalistisch rechts, racistisch rechts, anti-Europees rechts en fascistisch rechts. Maar de winnaars gunnen elkaar het licht in de ogen niet. De populistische Vijfsterrenbeweging kreeg met 32 procent de meeste stemmen. Oprichter Beppe Grillo, die voor hij een boze burger werd de kost verdiende als komiek, heeft de dagelijkse leiding overgelaten aan Luigi Di Maio (31), die vijf jaar geleden nog bij zijn mamma en zijn neofascistische vader woonde voordat hij de politiek inging. Di Maio is minder rigoureus dan zijn grijze eminentie en heeft diens verzekering dat de Vijfsterrenbeweging met niemand wil samenwerken ingetrokken. Hij lonkt naar de Lega, die geleid wordt door de rechtse extremist Matteo Salvini en met 17 procent tweede werd in de verkiezingen.
Maar niemand ziet hoe die twee een werkbaar regeringsprogramma in elkaar kunnen zetten. De Lega, voorheen de Lega Nord die ‘Padania’, dat wil zeggen Noord-Italië, wilde afscheiden van de rest van het land, is tegenwoordig een nationale partij, maar haar basis heeft ze nog altijd in het rijke noorden. Ze heeft een gloeiende hekel aan immigranten, van Europa moet ze niets hebben, en ze heeft gruwelijk het land aan de klaplopers van Zuid-Italië, die het door het noorden opgebrachte belastinggeld zouden verspillen of rechtstreeks verdonkeremanen. Laat nu de Vijfsterrenbeweging het gros van haar kiezers uitgerekend betrekken uit dit vermaledijde zuiden. Mocht dit monsterverbond toch tot stand komen, verwacht dan Trumpachtige toestanden in Italië, met een mengeling van populistische en isolationistische maatregelen en de afschaffing van de sancties tegen Rusland.
Lega-leider Salvini heeft echter een probleem met een bekende naam: Berlusconi. De zakenman-fraudeur-narcist-politicus was als premier een Trump avant-la-lettre. En nu blijkt hij, wie had dat ooit kunnen vermoeden, de minst rechtse te zijn van het bonte rechtse gezelschap dat samen de meerderheid heeft. Maar dat zegt meer over de ultrarechtse rechtsheid van de andere partijen dan over Berlusconi zelf. Zijn partij Forza Italia, die onderhand zelf een establishmentpartij is geworden, heeft het in de verkiezingen minder goed gedaan dan voorspeld was, maar de coalitie die hij was aangegaan met de Lega Nord en de fascisten van Fratelli d’Italia kwam op een totaal van 37 procent, 5 procent meer dan de Vijfsterrenbeweging. Van die drie coalitiegenoten werd de Lega de grootste. De Vijfsterrenbeweging heeft iedere samenwerking met Berlusconi uitgesloten, en met de Lega van Salvini wil ze alleen in zee als die de relaties met Berlusconi verbreekt. Voor Salvini is dat een onaantrekkelijk vooruitzicht. Want in de coalitie met Berlusconi is hij de baas, terwijl hij in een regering met de Vijfsterrenbeweging veroordeeld zou zijn tot de tweede viool.
Zolang die kluwen niet is ontward komt er geen nieuwe regering en blijft de onbekende Gentiloni premier van een machteloos kabinet, dat uit pure inertie voor onbepaalde tijd kan voortmodderen. Of eventuele nieuwe verkiezingen de knoop zullen doorhakken is sterk de vraag. Dat klinkt dramatischer dan het in werkelijkheid is. De christen-democraat Giulio Andreotti is een halve eeuw aan de macht geweest, al dan niet als premier, dankzij een gedecideerde toepassing van het aloude Chinese beginsel wu wei: zich onthouden van handelen. Andreotti, en vele politici met hem, vonden dat legio problemen óf zichzelf oplossen óf gewoon niet oplosbaar zijn, dus dat het het beste is om naar het voorbeeld van roemruchte Chinese keizers de dingen maar op hun beloop te laten. Het hielp dat het Koude Oorlog was, die immers de christen-democraten een abonnement gaf op de macht. Dat was de veiligste manier om te voorkomen dat Italië in handen van de communisten zou vallen.
De Vijfsterrenbeweging kan politieke nieuwkomers aantrekken, haar rebelse opvattingen matigen en zich langzamerhand omvormen tot de nieuwe partij van het establishment. Ze zal dan de christen-democratische normen & waarden omhelzen, te beginnen met wu wei. De praktijk heeft bewezen dat dat systeem heel lang uitstekend kan werken. Maar misschien is het voor nog langer wuweien te laat. En dan kan een ander systeem nog verder aan aantrekkelijkheid winnen: een eenhoofdige dictatuur, al dan niet vermomd als democratie. Ook met dat systeem heeft Italië ervaring. Een ervaring die twintig jaar duurde: het infame Ventennio van Benito Mussolini.




zondag 22 april 2018

Klik hier