In de wereld
China doet Confucius opnieuw in de ban
door Jan van der Putten

Peking – Meester Kong, alias Confucius, is dat niet die oude Chinese wijsgeer die zwoer bij hiërarchische gezagsverhoudingen? Is hij niet door de Communistische Partij ingeschakeld om die verhoudingen in stand te houden? Waarom hebben dan de scholen die hun onderwijs baseren op de leer van deze wijze de achterdocht van de partij gewekt?

Tweeduizend jaar lang was Confucius de filosoof des vaderlands. De keizerlijke examens, die toegang gaven tot de bestuurlijke en maatschappelijke elite, eisten van de kandidaat-mandarijnen dat ze alle confucianistische teksten van buiten kenden. Volgens de radicale hervormers die na de val van het keizerrijk opstonden, was het vooral de schuld van Confucius dat China achterlijk, immobiel en conformistisch was gebleven. Mao Zedong, vijand van al wat oud en traditioneel was, ontketende een ideologische campagne tegen de wijze, die toen al 2500 jaar dood was. Confucius werd na de dood van de Grote Stuurman gerehabiliteerd.

De ideologische leegloop van het communisme na Mao stimuleerde de behoefte aan zingeving. Sommigen vonden die in China’s traditionele waarden die werden belichaamd door Confucius. Ook de Partij herontdekte de oude wijze als nationaal cultureel symbool en als voorvechter van maatschappelijke harmonie. De economische hervormingen hadden een groeiende kloof tussen arm en rijk en dus veel onvrede veroorzaakt. Protesten stroken niet met de confuciaanse ‘harmonieuze samenleving’ die de Partij zegt na te streven en moeten dus worden onderdrukt. ‘Harmoniseren’ werd dan ook in de volksmond een ander woord voor reprimeren. Confucius is ook ingezet in China’s wereldwijde soft power-offensief. Ruim vijfhonderd door Peking aangestuurde en deels betaalde Confucius-instituten bieden in tientallen landen cursussen in de Chinese taal en cultuur aan.

Voor de kinderen van de Chinese elite zijn er drieduizend particuliere Confucius-scholen, waar de leerlingen op hoogtijdagen gekleed zijn als kleine Confuciusjes. Wat kan de Partij zich beter wensen? Toch heeft het lesprogramma de toorn van het ministerie van Onderwijs gewekt. Want daarin komt een aspect van het confucianisme aan de orde dat ook in het verleden menige keizer onwelkom was: de plicht om de vorst te kritiseren als die zijn plichten tegenover het volk verzaakt. De Partij wil voorkomen dat de scholen van Meester Kong opleiden tot gezagsondermijnend activisme.