Tijd van illusies: kanttekeningen en bronnen - Italiƫ


De oorspronkelijke tekst van Tijd van illusies moest ik vanwege de omvang drastisch inkorten. Daardoor zijn bijna alle voetnoten gesneuveld. Maar ze zijn niet begraven: hieronder staan de noten bij het hoofdstuk over Italië.


1987-1998 ITALIË: DE TIJGERKAT


pag. 298-333


pag. 300 Mijn allereerste krantenstukje uit Rome stond gelijk op de voorpagina: zie de Volkskrant, 10 juni 1987.
pag. 303 
Het clandestiene NAVO-leger GladioGladio (Zwaard) was de Italiaanse naam van de clandestiene paramilitaire NAVO-organisatie Stay Behind. Ze stond onder leiding van de geheime diensten. De organisatie was bedoeld om een eventuele bezetting van West-Europa door landen van het Warschaupact het hoofd te bieden, onder meer door moord, psychologische oorlogsvoering en terroristische aanslagen, die dan zouden worden toegeschreven aan linkse groepen. Het bestaan van Gladio werd in 1990, toen het ‘Russische gevaar’ was geweken, onthuld door premier Andreotti.
pag. 305
 Hij stond bekend als il divo Gulio, de goddelijke Giulio. De term il divo Giulio werd gemunt door de journalist Mino Pecorelli, die in 1979 na de publicatie van artikelen die voor Andreotti zeer belastend waren, door de maffia werd vermoord. Jaren later werd Andreotti vrijgesproken van de beschuldiging dat hij de opdrachtgever van die moord was geweest.
pag. 308
(...) wist ik zeker dat dat ik daarna weer schrijvers, cineasten, beeldend kunstenaars en musici zou ontmoeten: ik herinner me vooral de gesprekken met Godfrey Reggio (regisseur van de film Koyaanisqatsi), de toneelmaker, acteur en Nobelprijswinnaar voor de literatuur Dario Fo en de fotograaf Oliviero Toscani, de man van de creatieve en vaak omstreden publiciteitscampagnes van Benetton.
pag. 311
Toen ik zei dat ik in zijn woordenboek een paar foutjes en inconsequenties had ontdekt, trok de pater bleek weg: meer over dat woordenboek in mijn artikel ‘Modern woordenboek haalt Latijn uit antiek keurslijf’, de Volkskrant, supplement Folio, 15 augustus 1992.
pag. 313
De moedige maffiafotograaf Letizia Battaglia: Kim Longinotto maakte over haar de documentaire Shooting the Mafia (2019).
pag. 313
Italië bezuiden Napels [is] veroordeeld tot een bewind van misdadigers: zie mijn artikel ‘Ik zeg niet dat Giulio Andreotti het opperhoofd van de mafia is’, de Volkskrant, 27 januari 1988. De kop is een uitspraak van advocaat Gervasi.
pag. 315
De camorristi werden groot dankzij de politici, en de politici werden groot dankzij de camorristi: deze uitspraak van wethouder Lamberti staat in mijn artikel ‘Mafia Napels en politici maakten stad onleefbaar’, de Volkskrant, 22 februari 1994.
pag. 319
 Het Tijgerkat-principe: Giuseppe Tomasi di Lampedusa, De Tijgerkat (Amsterdam: Athenaeum, 2000), vertaling Anthonie Kee. Oorspronkelijke titel: Il Gattopardo (Milaan: Feltrinelli, 1958). De gelijknamige film van Luigi Visconti (1963) geldt als een van de beste Italiaanse films ooit.
pag. 320
 Maar toen ik [Bossi] in Turijn sprak, hield hij zich duidelijk in: over Bossi en zijn Liga Noord zie mijn artikel 'Liga-Noord wil mafia buiten de deur houden, de Volkskrant, 8 april 1992..
pag. 321
Medio 2024 was [Salvini's] ster dicht bij de ondergang: in september 2024 werd zes jaar tegen vicepremier Salvini geëist wegens zijn weigering in 2020 een migrantenschip tot Italië toe te laten. Salvini was toen minister van Binnenlandse Zaken.
pag. 322
Hij deed het om zijn tv-imperium te redden en uit handen van justitie te blijven: een uitgebreide schets van de motivaties en het optreden van Berlusconi staat in het aan hem gewijde hoofdstuk in mijn boek Italianen, pag. 229-271.
pag. 323 Anders zou hij tot zijn spijt zelf het politieke toneel moeten betreden teneinde een linkse stembuszege te voorkomen: daarover schrijf ik in het artikel 'Berlusconi’s doel: links tegenhouden’, de Volkskrant, 27 november 1993.
pag. 325
Andere [MSI-leden] weigerden de overstap en richtten een ouderwetse neofascistische partij op: deze heette Fiamma Tricolore (Driekleurige Vlam, een vlam met de nationale kleuren die het logo was van de MSI) en stond onder leiding van Pino Rauti. Een dergelijke ontwikkeling vond ook plaats aan de linkerzijde, waar een groep gestaalde communistische kaders niets moest hebben van de ombouw van hun roemruchte partij tot de Democratische Partij van Links, een sociaaldemocratische club. Zo ontstond Communistische Herstichting, een partij die bij haar oprichting al oud was. De centrale figuur in de partij was de vakbondsleider Fausto Bertinotti.
pag. 331
Een zakenkabinet: over de zakenkabinetten in Italië sinds 2011 schrijft Anne Branbergen, ‘Om erger te voorkomen’, De Groene Amsterdammer, 26 februari 2024.
pag. 332
 Het fascisme, dat nooit weg was geweest, maakte in de versie-Meloni een triomfantelijke comeback: David Broder, Mussolini’s Grandchildren: Fascism in Contemporary Italy (Londen: Pluto Press, 2023). Zie ook het artikel van Broden ‘The Far Right Wants to Take Over Europe, and She’s Leading the Way’, The New York Times, 22 april 2024.
pag. 332
Pepijn Corduwener en Arthur Weststeijn: hun boek Proeftuin Italië: Hoe het mooiste land van Europa de moderne politiek uitvond (Amsterdam: Prometheus, 2018) werd in 2020 herzien en uitgebreid onder de titel Het Italiaanse experiment: Een nieuwe geschiedenis van modern Italië).


Naar het hoofdstuk 1987-1998 Zuidoost-Europa en Turkije: omwentelingen




dinsdag 01 oktober 2024