Mexico: moorden als natuurverschijnsel

Nergens in de wereld maakt de georganiseerde misdaad zo veel slachtoffers als in Mexico. Ondanks de medeplichtigheid van autoriteiten was president López Obrador razend populair. Ook voor zijn volgeling en opvolger Claudia Sheinbaum heeft bestrijding van de drugsbendes geen prioriteit.

door JAN VAN DER PUTTEN

Er is een land waar officieel vrede heerst, maar toch ieder jaar gemiddeld 35 duizend mensen worden vermoord. Slechts een fractie van die moorden wordt opgelost. Van 116 duizend dodelijke slachtoffers ontbreekt nog steeds elk spoor. Van de lijken die wel zijn gevonden, zijn er vijftigduizend nog altijd niet geïdentificeerd. Voor journalisten is het een van de gevaarlijkste plekken van de wereld, met minstens honderd moorden of verdwijningen sinds 2000.

Als in zo’n land vrije verkiezingen worden gehouden, zou je denken dat het regime dat die wantoestanden heeft bevorderd of er veel te weinig tegen heeft gedaan, wordt weggestemd. Die logica gaat in Mexico niet op. De algemene verkiezingen van 2 juni werden met grote overmacht gewonnen door de regeringspartij, zonder dat er noemenswaardige fraude aan te pas hoefde te komen. Die partij is de Beweging van Nationale Wedergeboorte, beter bekend onder de afkorting Morena, nog beter bekend als de partij van de charismatische figuur die de afgelopen zes jaar als president de Mexicaanse politiek volledig heeft beheerst: Andrés Manuel López Obrador, kortweg AMLO.

In de verkiezingscampagne heeft het meest dramatische probleem van Mexico, het tomeloze geweld van de drugskartels, nauwelijks een rol gespeeld. Tijdens die campagne werden 38 kandidaten, voornamelijk aspirant-burgemeesters en ‑gemeenteraadsleden, uit de weg geruimd. Ze moesten tot zwijgen worden gebracht voordat ze maatregelen konden nemen tegen de georganiseerde misdaad. Tijdens zijn ambtsperiode deed AMLO alsof hij weinig merkte van het grote bloedvergieten. Hij wuifde het geweld weg en had weinig last van empathie met de slachtoffers en hun familieleden, die opheldering eisen over het lot van hun geliefden. 

Een van de geruchtmakendste zaken is de moord in 2014 op 43 linkse pabo-studenten. Slechts van drie van hen zijn de resten gevonden. Van AMLO’s belofte om de schuldigen van dit bloedbad op te sporen en te bestraffen, is niets terechtgekomen. Een door hemzelf ingestelde commissie van onderzoek concludeerde dat er een ‘staatsmisdaad’ was begaan, maar daar had hij geen boodschap aan. Vlak voor zijn aftreden verzekerde hij dat de militairen niets met de moordpartij te maken hadden, hoewel alles op het tegendeel wijst.

De toezegging van straffeloosheid illustreerde eens te meer hoe AMLO het leger in de watten heeft gelegd. Tientallen staatsbedrijven zijn in militaire handen gekomen, en dankzij de president controleren de generaals nu ook de politie. Zelf onttrekken ze zich aan ieder democratisch toezicht. AMLO is een groot voorstander van democratie, zolang de president niet wordt tegengesproken. Die kans is na de jongste verkiezingen een stuk kleiner geworden. AMLO’s partij Morena kreeg een tweederde meerderheid in het parlement en werd daardoor een aanhangsel van de uitvoerende macht. Prompt liet het parlement een oude wens van AMLO in vervulling gaan: een wijziging van de grondwet waardoor, in naam van de democratie, de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht werd opgeheven. Daarmee is een eind gekomen aan de scheiding van de staatsmachten.

Verwacht van de nieuwe president Claudia Sheinbaum (62), die op 1 oktober is aangetreden, geen grote koerswijzigingen. De eerste vrouwelijke president van macho-Mexico is immers een trouwe volgeling van AMLO. Zonder de steun van haar mentor zou deze expert op het gebied van duurzame ontwikkeling nooit burgemeester van Mexico-Stad zijn geworden, laat staan president van Mexico. Haar kiezers hebben vooral gestemd voor een voortzetting van het beleid van AMLO. Zeker, als burgemeester heeft Sheinbaum het bepaald niet slecht gedaan, en covid heeft ze heel wat verstandiger aangepakt dan AMLO, die zelfs weigerde een mondkapje te dragen. Maar op een kritisch woord over diens autoritaire, links-populistische beleid is ze nooit betrapt. Haar verkiezing kwam neer op een herverkiezing van Andrés Manuel López Obrador. Zijn belofte om zich terug te trekken uit de politiek hoeft niet serieus te worden genomen.

In Sheinbaums campagne zijn haar plannen voor de bestrijding van de georganiseerde misdaad er bekaaid vanaf gekomen. Haar overdonderende verkiezingszege – ze kreeg 61 procent van de stemmen, 33 procent meer dan nummer 2 – wijst erop dat de aanhoudende moordepidemie de meeste mensen niet echt raakt. Hoe zou dat komen? Doen de Mexicanen hun ogen dicht zolang ze de slachtoffers niet persoonlijk kennen, en wat niet weet, wat niet deert? Vinden ze een dodencijfer van 35 duizend per jaar reuze meevallen voor een land met 128 miljoen inwoners? Berusten ze in geweld dat kennelijk niet te temmen is? Went dan echt alles?

Feit is dat de drugskartels actief zijn in de meeste Mexicaanse deelstaten en in sommige daadwerkelijk de macht hebben. De officiële ambtsdragers – generaals, burgemeesters, rechercheurs, rechters, leden van het deelstaatparlement – zijn haast wel gedwongen om een stilzwijgend pact met hen te sluiten als hun leven hun lief is. Vaak doen ze dat maar al te graag, want hun medeplichtigheid met de georganiseerde misdaad legt hun geen windeieren. Bij de Italiaanse maffia is het net zo. Willen de politici stemmen krijgen in de streken waar de maffiabazen heer en meester zijn, dan zullen ze het met hen op een akkoordje moeten gooien. De zevenvoudige oud-premier Giulio Andreotti verstond die kunst als geen ander.

Ook López Obrador leek de georganiseerde misdaad als een soort natuurverschijnsel te zien – en optreden tegen een natuurverschijnsel is zinloos. Die passiviteit heeft hem niet geschaad. Zijn grote populariteit had hij te danken aan zijn anti-neoliberalisme. Zijn sociale maatregelen hebben miljoenen mensen uit de ergste armoede gehaald en de werkloosheid flink laten dalen. Dat heeft in de stembus een stuk zwaarder gewogen dan het drugsgeweld. Claudia Sheinbaum plukt er de vruchten van. Reken er maar op dat het gewelddadige natuurverschijnsel de komende jaren onverminderd zal aanhouden.