Hub van Wersh: de Redder. Elikser, € 24,95

Een idealistisch wespennest

Een woon-werkgemeenschap die Morgenlicht heet, dat klinkt idealistisch en erg jaren zeventig. Morgenlicht in het Gelderse dorp Zetten is een nobele instelling voor mensen die het spoor bijster zijn geraakt. Het is de Nederlandse tak van een internationale organisatie die verwarde, gekneusde, ontwrichte, geobsedeerde mensen onderdak en werk biedt, opdat ze tot zichzelf komen en vroeg of laat het spoor hervinden. De redder speelt inderdaad in de jaren zeventig en barst van de goede bedoelingen. Maar het boek barst ook van de conflicten, 374 pagina’s lang, en die winnen het van de idealen.

De redder, niet te verwarren met de gelijknamige – en haast gelijktijdig verschenen – thriller van Mathijs Deen, is de derde roman van de antropoloog, avonturier, oud-journalist en oud-wethouder Hub van Wersch. Om verschillende redenen is het een goed boek: het leest als een trein, de spanning hoopt zich bladzij na bladzij op, en het centrale thema, de escalatie van gezagsconflicten, is brandend actueel. De belangrijkste plaats van handeling is een oude boerderij. De projectleider die daar de eerste Nederlandse vestiging van Morgenlicht heeft opgezet, wordt door het bestuur weggewerkt. Wie wordt zijn opvolger?

De wereldreiziger Bert Draaisma is op zoek naar een zinvol bestaan. De menslievende gedachte achter Morgenlicht spreekt hem erg aan. Hij verbrandt zijn schepen achter zich en wordt de nieuwe groepsleider. Al vanaf zijn rommelige aanstelling en de gebrekkige overdracht weten we dat hij zich in een wespennest steekt. Hij wil de ‘pioniers’, zoals de bewoners van Morgenlicht heten, betrekken bij het beleid, maar de bestuursvoorzitter is niet gewend aan inspraak van onderliggenden en de pioniers vertrouwen hem niet.

Morgenlicht is natuur- en milieuvriendelijk, verbiedt geweld en alcohol, kant zich tegen de consumptiemaatschappij en bedruipt zichzelf. De pioniers halen oude maar nog bruikbare spullen op. Met de verkoop daarvan wordt Morgenlicht gefinancierd. De projectleider coördineert en hakt knopen door. Bert heeft echter constant aanvaringen met het bestuur over procedures, bevoegdheden, besluitvorming, werkwijze, doelstellingen, over alles. De bestuursleden hebben het ook onderling aan de stok. De pioniers hebben het begrepen op andere pioniers, op het bestuur en op de groepsleider.

Niet toevallig speelt het verhaal zich af in de jaren zeventig, toen idealisme, democratisering, medezeggenschap en alternatieve woonvormen hoogtij vierden. Morgenlicht doet sterk denken aan Dennendal, de inrichting voor mensen met een geestelijke beperking waarin patiënten (‘pupillen’ in de terminologie van directeur Carel Muller) en verzorgers als gelijkwaardigen met elkaar omgingen. In De redder is een psycholoog van Dennendal adviseur van het bestuur. De escalatie van conflicten in Morgenlicht lijkt haast een weerspiegeling van die in Dennendal, dat tenslotte door de politie wordt ontruimd.

Berts pogingen de conflicten op te lossen roepen alleen maar grotere conflicten op, zowel met de pioniers als het bestuur. Een van de pioniers haalt hem het bloed onder de nagels vandaan. Als Bert de rebel wil wegsturen krijgt deze de groep achter zich. Een staking van de pioniers moet Bert en het bestuur tot overgave dwingen. Bert weet een Dennendalse afloop te voorkomen, maar hij moet daarvoor een hoge prijs betalen. De redder heeft zichzelf niet kunnen redden.

JAN VAN DER PUTTEN