De Republikein

Volksrepubliek China: een dictatuur van prinsenkinderen

door Jan van der Putten

China heeft alle staatsvormen geprobeerd, ook de liberale democratie, en ze zijn allemaal mislukt. Op één na: de volksdemocratie van de Volksrepubliek. Dixit Xi Jinping himself. Formeel heeft de Chinese opperleider gelijk. Maar de woorden volksdemocratie en Volksrepubliek zijn misleidend. In werkelijkheid wordt China bestuurd door de ‘rode aristocratie’: afstammelingen van de heroïsche makkers van Mao Zedong uit de tijd van de Lange Mars. Deze ‘prinsenkinderen’ bezetten de meeste sleutelposities. Hun leider is Xi Jinping.

Dat China alle staatsvormen heeft uitgetest, dat verdient enige toelichting. Na bijna 22 eeuwen moest het keizerrijk China in 1912 plaatsmaken voor de Republiek China, nog altijd de officiële naam van Taiwan. Nog altijd wordt de grondlegger van de republiek, Sun Yat-sen, zowel in China als Taiwan vereerd als vader des vaderlands. Voor het eerst – en het laatst – in de Chinese geschiedenis kwamen er nationale verkiezingen. Er deden ruim driehonderd partijen mee. Om te mogen kiezen moest je man en welgesteld zijn. Zo’n tien procent van alle mannen kwam naar de stembus. Winnaar werd de briljante jonge politicus Song Jiaoren. Hij werd direct vermoord. Einde democratie.

De daaropvolgende machtsstrijd tussen krijgsheren werd gewonnen door de nationalistische leider Chiang Kai-shek. Terwijl er tussen nationalisten en communisten een moordende burgeroorlog woedde, woedde er in intellectuele kringen een intens debat over de beste staatsvorm. Een hoofdrolspeler in dat debat was Hu Shih, die pleitte voor een liberaal-democratische republiek naar westers model. Vergeefs pleidooi: de communisten van Mao wonnen de burgeroorlog, Chiang vluchtte naar Taiwan, en Hu Shih werd in de nieuwe Volksrepubliek China gecanceld.

Mao had tijdens de burgeroorlog democratie beloofd en onafhankelijkheid voor de etnische minderheden. In plaats daarvan nam hij het politieke systeem van de Sovjet-Unie over, compleet met volksdemocratie, democratisch centralisme, dictatuur van het proletariaat en een leninistisch controleapparaat. Na Mao zijn er ideologische veranderingen geweest, die de hoop wekten dat China van een dictatoriale Volksrepubliek langzamerhand zou evalueren naar een democratische republiek, zonder dat ‘volks-’. Mis.

Xi Jinping heeft een nieuwe vorm van marxisme geïntroduceerd, dat de loodzware naam ‘Het Denken van Xi Jinping over het Socialisme met Chinese Kenmerken voor een Nieuw Tijdperk’ draagt. De Volksrepubliek wordt in het nieuwe tijdperk gekarakteriseerd door de concentratie van alle macht in handen van Xi, het primaat van de ideologie boven de economie en van de Partij boven de staat, een leninistisch controlesysteem van orwelliaanse allure en een agressieve buitenlandse politiek die van China weer het centrum van de wereld moet maken.

De staat is onder Xi geabsorbeerd door de Partij. Dat betekent dat de bestuurlijke organen op alle niveaus, van de centrale overheid tot het kleinste dorp, door partijmensen worden geleid. Vaak vallen de partij- en overheidsfuncties samen. Xi is president, maar zijn macht is gebaseerd op zijn partijleiderschap. De minister van Buitenlandse Zaken is ondergeschikt aan de partijbaas die over BZ gaat. De gouverneurs van de provincies en de burgemeesters zijn in naam de provinciale en lokale leiders, maar de werkelijke machthebbers zijn de provinciale en plaatselijke partijleiders. Enzovoorts.

Theoretisch is het Nationaal Volkscongres het hoogste machtsorgaan in de staat. Alle afgevaardigden in dit Chinese parlement zijn door de Partij geselecteerd. Het is hun taak wetten te maken of te breken. Maar de wetsvoorstellen zijn voorgekookt door de partijleiding en worden altijd met overweldigende meerderheid aangenomen. Het Volkscongres komt maar één keer per jaar bijeen. De rest van het jaar nemen de 205 leden van het Centrale Comité de honneurs waar. In de praktijk doen slechts 24 mensen het werk. Het zijn de leden van het Politbureau, allemaal mannen. Zij worden aangestuurd door de zeven mannen van het Vaste Comité, die op hun beurt hun orders krijgen van hun hoofdman, Xi Jinping.

De Partij heeft op dit moment bijna 97 miljoen leden, nog geen zeven procent van de bevolking. Ze zijn niet gekozen, maar gecoöpteerd. Vroeger werd van de partijleden verwacht dat ze lokale belangen zouden verdedigen. Tegenwoordig verdedigen ze alleen de officiële partijlijn. Ze hebben examen in het Denken van Xi Jinping moeten doen en ze zijn verplicht dat Denken zonder discussie te omhelzen en in praktijk te brengen. Vroeger konden mensen met klachten over onrecht dat hun was aangedaan, een petitie indienen bij de centrale autoriteiten in Beijing. Dit gebruik uit de keizertijd bood nooit een garantie op gerechtigheid, maar onder Xi is het haast vragen om arrestatie op grond van vermeende ordeverstoring. Vroeger werd de volksdemocratie een ‘participatiedemocratie’ genoemd omdat de bevolking af en toe haar mening mocht geven voordat een maatregel van kracht werd. Tegenwoordig wordt met op- en aanmerkingen van de burgerij zelden of nooit rekening gehouden.

Onder de vorige partijleiders Jiang Zemin en Hu Jintao werd er, althans op papier, gestreefd naar democratie, niet voor het volk maar binnen zijn zelfgeproclameerde voorhoede: de partij. En er waren binnen de partij diverse stromingen, die soms haaks op elkaar stonden. Er waren maoïsten en liberalen, er was de Jeugdliga onder leiding van Hu Jintao en er was de ‘Bende van Shanghai’ rond Jiang Zemin. Xi Jinping heeft echte en vermeende tegenstanders laten opsluiten en de partijstromingen ontbonden of onder zijn gezag geplaatst. Hetzelfde heeft hij gedaan met alle NGO’s en met alle andere organisaties. Want buiten de Partij, dat willen zeggen buiten haar verafgode opperleider, is er geen heil.

Sinds ruim tweeduizend jaar golft de macht in China heen en weer tussen de centrale leiding en de lokale autoriteiten. Deng Xiaoping, de man van de economische revolutie na Mao, gaf de provincie- en stadsbestuurders veel armslag. Onder Xi Jinping is het tij compleet gekeerd. Xi wil voor altijd een streep halen door het oude motto van de provinciale en lokale mandarijnen: ‘De bergen zijn hoog en de keizer is ver’. Een plaatselijk leider die van Xi’s koers durft af te wijken moet van heel goeden huize komen. Ook op dit gebied zijn de hiërarchische verhoudingen weer helemaal terug.

China is 240 keer groter dan Nederland, heeft 1,4 miljard inwoners en 56 etnische groepen, vele culturen, honderden talen en dialecten, de meest uiteenlopende klimaten, alle niveaus van economische ontwikkeling. Er is nauwelijks een land dat zich meer zou lenen voor een federale staatsvorm dan China. Nee dus. Er is zelfs maar één tijdszone, hoewel het westen van Xinjiang dichter bij Moskou ligt dan bij Beijing. De provincies met grote etnische minderheden zijn in naam autonoom. De vraag wat die autonomie inhoudt kun je het beste voorleggen aan de inwoners van Binnen-Mongolië, Tibet en Xinjiang.

Taiwan is een doorn in het volksdemocratische oog. Niet alleen omdat het eiland weigert terug te keren in de schoot van het moederland, maar ook omdat de rechtse dictatuur van Chiang Kai-shek zich heeft ontwikkeld tot een volwassen democratie, en die willen de Taiwanezen niet meer kwijt. Daarmee logenstraffen ze het axioma van de Chinese communistische partij dat een liberale democratie in de Chinese wereld onmogelijk is. De vernietiging van de autonomie van Hongkong heeft de Taiwanezen nog versterkt in hun overtuiging dat ze het dictatoriale China zo ver mogelijk buiten de deur moeten houden.

Wie in de Volksrepubliek zou beweren dat China naar Taiwanees voorbeeld de democratie moet omarmen, zou worden gezien als een landverrader en binnen de kortste keren in de cel belanden. Dat zal dan ook niemand beweren. Bovendien is de Chinezen met de eetstokjes ingegeven dat Taiwan onlosmakelijk deel uitmaakt van China en dus vroeg of laat met het moederland moet worden herenigd. Dat de Taiwanezen zelf niets voor een hereniging voelen, telt niet. Het gevaar bestaat dat Xi een aanval op Taiwan zal gebruiken als bliksemafleider van de groeiende onvrede in China. Dat kan levensgevaarlijk worden voor de wereldeconomie en voor wat er nog rest van de wereldvrede. En in de eerste plaats voor de democratische republiek Taiwan zelf.