Big Papa Xi en zijn ondeugende jonge broertje Vladimir

De oorlog van Poetin tegen Oekraïne heeft zijn ‘vriend’ Xi Jinping in een lastig parket gebracht. Maar nu het Rusland almaar niet lukt de oorlog te winnen, ziet Xi nieuwe kansen om wereldleider te worden, met Rusland als Chinese vazal.

door JAN VAN DER PUTTEN

Als je wilt weten hoe China in elkaar zit, herlees dan 1984. Orwells meesterwerk blijkt een profetische blauwdruk van het neomaoïstische regime van Xi Jinping. Ga maar na. De almacht en alomtegenwoordigheid van de Partij. De totale controle op ieders leven. De genadeloze onderdrukking van elke vorm van verzet. Staatsterroristen en gedachtepolitie. De hersenspoeling, de Newspeak, de verdraaiing van de feiten, de manipulatie van de geschiedenis, en natuurlijk de aanbidding van de grote leider – het staat allemaal al in 1984. Alleen laat Xi Jinping zich niet Big Brother noemen maar Big Papa Xi (Xí dàdà).

Net als Orwells wereldmacht Oceanië heeft ook China op gezette tijden gewisseld van wereldpolitieke bondgenoot. Sinds een jaar of tien is het dik aan met Rusland. De Chinese houding in de Russische oorlog tegen Oekraïne is de lakmoesproef van de ‘grenzeloze vriendschap’ die Xi en Poetin elkaar vlak voor de oorlog hebben beloofd. Grenzeloze vriendschap? Lange tijd zijn Rusland en China elkaars bittere vijanden geweest, en de revanchegevoelens zijn nog niet verdwenen. Vanaf Catharina de Grote hebben de tsaren grote stukken van Noordoost-China ingelijfd. Zonder Russische hulp had Mongolië zich bij de val van het Chinese keizerrijk in 1912 onmogelijk kunnen afscheiden van China.

De Nationalistische leider Chiang Kai-shek was tijdens de Tweede Wereldoorlog bondgenoot van de Amerikanen. Intussen stichtten de Oeigoeren de kortstondige Tweede Republiek Oost-Turkestan dankzij de steun van Stalin. Kort na het uitroepen van de Volksrepubliek in 1949 reisde Mao Zedong naar Moskou. Stalin liet hem twee weken antichambreren, zodat duidelijk was wie in de communistische wereld de baas was. Met de in 1956 begonnen destalinisatie verloederden de Chinees-Russische relaties. Mao, bang voor een demaoïsatie in eigen land, begon tegen de Russische kameraden een ideologische oorlog, die bijna escaleerde tot een kernoorlog. Daarvan profiteerde Richard Nixon door met Mao een front te vormen tegen Moskou. Het luidde de ondergang in van de Sovjet-Unie en tegelijk de onwaarschijnlijk succesvolle integratie van China in de wereldeconomie. Amerika dacht dat China steeds inniger de Pax Americana zou omhelzen. Totdat de Volksrepubliek almaar machtiger en assertiever werd en het tot de Amerikanen doordrong dat China een serieuze concurrent om de wereldmacht was geworden.

Met deze voorgeschiedenis in het achterhoofd kun je je afvragen wat de ‘grenzeloze vriendschap’ tussen Xi en Poetin waard is. Niemand weet of ze elkaar echt aardig vinden. Wat we wel weten is dat er tussen Russen en Chinezen geen liefde is verloren. Natuurlijk, de twee dictatoren hebben elkaar gevonden in hun gezamenlijke afkeer van de VS, hun aversie van de democratie en hun orwelliaanse praktijken, en hun economieën vullen elkaar prima aan. Ze hebben dus gemeenschappelijke belangen. In de internationale politiek heet dat vriendschap. Ziet Xi Jinping Ruslands ‘speciale militaire operatie’ in Oekraïne ook als een gemeenschappelijk belang?

Aanvankelijk waarschijnlijk wel, want net als Poetin had hij gerekend op een snelle Russische overwinning. Dat zou een gevoelige klap voor het Westen zijn geweest en een nieuwe dictatoriale wereldorde dichterbij hebben gebracht. Het zou Xi hebben aangemoedigd om Taiwan eindelijk tot de Chinese orde te roepen. En Xi’s onmogelijke dilemma – kiezen tussen de onschendbare integriteit van Oekraïne en de veiligheid van Rusland die door de NAVO bedreigd zou worden – zou door de feiten zijn achterhaald. Maar zo is het niet gelopen. Tot nu toe heeft de oorlog ook voor Xi een contraproductief effect. Zijn stelling dat het Oosten in opmars is en het Westen onverbiddelijk op zijn retour, is ontkracht. Amerika en Europa, die hij uit elkaar had willen spelen, zijn dichter bij elkaar gekomen. De EU en de NAVO zijn sterker geworden. China voelt de weerslag van de westerse sancties tegen Rusland. En daar komt China’s eigen economische ellende als gevolg van Xi’s obsessieve zerocovid-beleid nog bij.

Rusland afvallen zo kort na de vriendschapsverklaring is geen optie, want Big Papa kan zich niet vergissen, vooral niet nu het partijcongres nadert waarop hij zich net als Mao in de macht wil laten vereeuwigen. Geen vlekje mag zijn blazoen van sterke, onmisbare man ontsieren. Maar Poetin al te openlijk bijvallen kan ook niet, want dat zou China op harde westerse sancties komen te staan. Xi, die zelf graag strafmaatregelen toepast tegen landen die hem hebben mishaagd, moet van de ‘unilaterale’ sancties tegen Rusland niets hebben. Maar hij kan ze niet aan zijn laars lappen, op straffe van sancties tegen China zelf. Dus heeft Beijing in alle stilte zijn financiële en economische betrekkingen met Rusland afgeschaald. Tegelijk blijft Xi bij zijn pro-Russische ‘neutraliteit’ en diskwalificeert hij daardoor zichzelf als bemiddelaar.

Er is veel speculatie over de vraag of Xi van de gelegenheid gebruik zal maken om Taiwan in te lijven. Als hij gedacht heeft dat Joe Biden vanwege Oekraïne geen aandacht meer zou hebben voor Taiwan, dan heeft hij zich vergist. Met zijn demonstratieve reis naar Zuid-Korea en Japan, waar hij de banden met Aziatische bondgenoten aanhaalde en Taiwan zijn militaire steun beloofde als het door China zou worden aangevallen, heeft Biden een Taiwanees avontuur van Xi willen voorkomen. Maar sluit gevaarlijke verrassingen niet uit. Als de onvrede in China toeneemt en Xi’s positie omstreden raakt, kan hij een aanval op Taiwan als de ideale manier zien om het volk achter zijn troon te verenigen. Hij heeft allang duidelijk gemaakt dat het hem alleen te doen is om de versterking van zijn eigen macht en die van de Partij. Wat het buitenland ervan denkt kan hem niet schelen.

De Russische buitenlandminister Lavrov heeft gezegd dat zijn land in plaats van met het ‘russofobische’ Westen steeds meer zaken gaat doen met China. Hij zei er niet bij dat China die onmisbaarheid uitbuit door zo voordelig mogelijke prijzen te eisen. Poetin zal steeds afhankelijker worden van Xi, die hem nu al als zijn ondeugende jongere broertje ziet. Rusland als vazalstaat van China: voor Xi zou dat de natuurlijke verhouding zijn tussen het economisch en demografisch kleine Rusland en de Chinese reus. De Amerikanen zien dat verschil tussen hun beide hoofdvijanden heel goed: Rusland wil zijn oude tsaristische en stalinistische imperium herstellen, terwijl China Amerika wil onttronen als wereldheerser.