Vier jaar geleden werd Trump door Benjamin Netanjahoe met trompetgeschal ingehaald. Eindelijk was er een eind gekomen aan acht jaar Obama, die de Israëlische premier had beleefd als een nachtmerrie. Obama had het immers gewaagd om Netanjahoe te trotseren door samen met China, Rusland en de EU een atoomdeal te sluiten met Israëls aartsvijand Iran. En hij had via zijn minister van Buitenlandse Zaken John Kerry eindeloos geprobeerd om Israëliërs en Palestijnen weer aan het praten te krijgen, maar dan niet op de enige voorwaarde die voor de Israëlische haviken aanvaardbaar is: onvoorwaardelijke overgave van de Palestijnen. Netanjahoe had in het Amerikaanse Congres de vloer met Obama’s Iran-politiek aangeveegd, en hij had voor dat affront nog een staande ovatie gekregen ook. Want bipartisan steun aan Israël, dat voor het gemak wordt gelijkgesteld aan de zittende Israëlische regering, is in de Amerikaanse politiek een axioma. Israël is immers Amerika’s militaire bastion en inlichtingencentrum in het Midden-Oosten, en dat wil iedereen zo houden.

Obama’s opvolger was een man naar Netanjahoes hart. Dat kwam niet omdat Trumps dochter Ivanka zich tot het joodse geloof had bekeerd ter wille van haar echtgenoot Jared Kushner, een onroerendgoedmagnaat in wie zijn schoonvader een begenadigd diplomaat ziet. Trump zelf heeft nogal last van antisemitische en racistische oprispingen. Hij heeft een zwak voor neonazi’s, white supremacists en andere rechts-extremisten, voor wie jodenhaat de grootste gemene deler is. Dat deert Netanjahoe niet, omdat zijn afkeer van het antisemitisme ophoudt zodra hij politieke voordelen ontdekt. Daarom sluit hij zijn ogen en oren voor het antisemitisme van de Hongaarse leider Viktor Orbán, want hij voelt een sterke verwantschap met diens ‘illiberale democratie’. Vandaar ook zijn trompetgeschal voor Trump, de aartsvijand van zijn eigen vijand, Barack Obama.

Onemanshow

De leiders van de Verenigde Staten en Israël hebben beiden een ego zo groot als Texas. Ze hebben zo veel gemeen dat ze elkaars imitatoren lijken te zijn. Beiden voeren op het politieke toneel een onemanshow op waarin voor andere spelers geen plaats is. Ze schoppen hard tegen de democratische structuur van hun land. Voortdurend hebben ze het aan de stok met justitie en de nationale veiligheidsorganen. Van een onafhankelijke pers hebben ze een grondige afkeer. Ze geven anderen de schuld van hun eigen wanbeleid. Beiden dulden geen tegenspraak, ook niet vanuit hun eigen partij, waarover ze heersen als een dictator. Aan hun voeten wemelt het dan ook van de hielenlikkers. Wanneer ze onder vuur liggen, roepen ze zich uit tot onschuldige slachtoffers van een heksenjacht. Hun regeringsprogramma heeft maar één punt: aan de macht blijven. Het zijn geen verbinders maar haatzaaiers die hun critici stukmaken, bevolkingsgroepen tegen elkaar opzetten en de maatschappij polariseren. Twitter is hun geliefde vuilspuitinstrument, dat Netanjahoe het liefst laat bedienen door zijn oudste zoon, de twittertrol Jair. Om beide leiders hangt een stank van corruptie. En beiden liegen erop los en breken hun beloften haast nog voordat ze ze hebben gedaan.

Een belofte die Trump wél is nagekomen was de verhuizing van de Amerikaanse ambassade van Tel Aviv naar Jeruzalem. Dat gebaar, waarmee hij zijn vriend Netanjahoe electoraal wilde helpen, was voornamelijk symbolisch en heeft nauwelijks internationale navolging gevonden. Ook de Amerikaanse erkenning van de Israëlische soevereiniteit over de – in 1967 van Syrië afgepakte – Hoogvlakte van Golan stelt in de praktijk niets voor. De eenzijdige terugtrekking van de Verenigde Staten uit de nucleaire deal met Iran zag Netanjahoe als een persoonlijke overwinning. De door Kushner in elkaar gezette ‘deal van de eeuw’ – een Israëlisch-Palestijns ‘vredesakkoord’ dat in de praktijk de stichting van een Palestijnse staat onmogelijk maakt – was een nieuw verkiezingsgeschenk van Trump aan Netanjahoe. Deze weldaden hebben Trump in Israël razend populair gemaakt. Twee grote pleinen heten tegenwoordig Trumpplein, en op het tweetalige naambord van een nog te bouwen nederzetting in de Golan staat Ramat Trump / Trump Hights.

Abraham-akkoorden

Met het aanknopen van diplomatieke relaties met de Verenigde Arabische Emiraten en Bahrein hebben de Amerikaanse president en de Israëlische premier elkaar een nieuwe, en mogelijk laatste dienst bewezen. Deze ‘Abraham-akkoorden’ zullen zowel Amerika als Israël belangrijke wapenverkopen opleveren en de basis leggen voor een breed Amerikaans-Arabisch-Israëlisch bondgenootschap tegen de gemeenschappelijke vijand Iran. Maar Trump ziet die akkoorden in de eerste plaats in het licht van 3 november. Nee, hij wordt er niet aantrekkelijker door voor joodse kiezers, want die gaan volgens de peilingen nog massaler (75 procent) dan vroeger stemmen op de Democratische kandidaat. Voor straf heeft Trump het stempel ‘ontrouw’ op ze gedrukt. Hem resten slechts de stemmen van (ultra)orthodoxe joden en de leden en sympathisanten van de Republikeinse Joodse Coalitie. Dit gezelschap wordt gesteund door de casinomiljardair Sheldon Adelson, grootfinancier van zowel Trump als Netanjahoe.

Maar als Trump de joodse stemmen grotendeels wel kan vergeten, die van de tientallen miljoenen Evangelicals kunnen voor hem doorslaggevend zijn. De Abraham-akkoorden moeten de twijfelaars onder deze einde-der-tijden-protestanten over de streep trekken. De meeste Evangelicals hebben immers iets met Israël. Ze verwachten dat de Messias spoedig zal terugkeren in Jeruzalem om de gelovigen het eeuwig leven binnen te voeren. Ook de joden zullen worden gered – mits ze zich op tijd bekeren. Maar Jezus kan niet wederkeren als het in Israël geen vrede is. Welnu, de door Amerika gearrangeerde akkoorden met de VAE en Bahrein – waarmee Israël al jaren informele relaties had – brengen volgens Trump de vrede in het Heilig Land een stuk dichterbij. In de taal van het Witte Huis heten ze daarom vredesakkoorden, hoewel Israël nooit met die twee landen in oorlog is geweest.

Soedan

Om de Evangelicals nog meer te paaien heeft Trump zijn uiterste best gedaan om nog vóór de presidentsverkiezingen op z’n minst één ander Arabisch land Israël te laten erkennen. Dat is hem op 23 oktober gelukt met Soedan, tot voor kort een gezworen vijand van Israël, het land waar Osama Bin Laden in de jaren negentig gastvrijheid vond en dat meermalen door de Israëlische luchtmacht is gebombardeerd. In ruil voor de erkenning van Israël en de betaling van 335 miljoen dollar als compensatie voor aanslagen – Iran spreekt smalend van een ‘losprijs’ – heeft Washington Soedan geschrapt van de lijst van staatssponsors van het terrorisme. Daardoor wordt het vrijwel bankroete land uit zijn politieke en economische isolement verlost en kan de huidige overgangsregering overleven. Voor Soedan, waar de vijandschap tegen de ‘zionistische entiteit’ diep geworteld is, gaat de normalisering van de relaties met Israël niet van harte – veelbetekenend: het aanknopen van relaties houdt vooralsnog niet de vestiging van ambassades in – maar economische en politieke nood breekt wet. Behalve Trump zelf hebben twee topfiguren uit zijn regering zich sterk gemaakt voor de Soedandeal: vicepresident Pence en minister van Buitenlandse Zaken Pompeo. Beiden zijn Evangelicals.

Dat het Trump bij de operatie-Soedan niet om Israël en Soedan maar om de Amerikaanse verkiezingen is te doen heeft hijzelf duidelijk gemaakt. In zijn telefoontje met Netanjahoe (‘Bibi’) over de overeenkomst zei Trump: ‘Denk je dat Sleepy Joe deze deal zou hebben kunnen sluiten, Bibi?’ Netanjahoe was zich er goed van bewust dat hij straks met Biden te maken kan krijgen. Vandaar zijn tactische antwoord: ‘Wij appreciëren de vredesbijdragen van iedereen in Amerika, en wat u hebt gedaan appreciëren we enorm.’

Een andere electorale operatie van Trump in het Midden-Oosten gaat over het slepende conflict tussen Israël en Libanon over de afbakening van de zeegrens. Plotseling wil de Amerikaanse regering vaart zetten achter de oplossing van dit conflict over een zeegebied waaronder rijke gasvelden liggen. Op 14 oktober begon stil overleg, wellicht een voorbode van vrede tussen de twee vijanden. Dat zou mooi zijn. Minder mooi, maar wel een mooi voorbeeld van trumpiaans cynisme, is een andere Israël-gerelateerde verkiezingszet. Uitgerekend de regering van de president die het antisemitisme in de VS bijna salonfähig heeft gemaakt, is van plan om de grote mensenrechtenorganisaties Amnesty International, Human Rights Watch en Oxfam te bestempelen als antisemitisch. Waarom? Omdat ze kritiek hebben geleverd op de schendingen door Israël van de mensenrechten van de Palestijnen. Al eerder hadden rechtse Israëlische politici gedreigd om de ‘hypocriete organisatie’ Amnesty uit Israël te verjagen. De Evangelicals zullen gecharmeerd zijn van dit plan, en rechtse joodse kiezers ook.

Veiligheid

Trump is, Netanjahoe heeft het vaak gezegd, de beste vriend die Israël ooit gehad heeft. Als je in plaats van ‘Israël’ leest ‘Netanjahoe’, dan is dat ongetwijfeld waar. De meeste van Trumps maatregelen hebben Israël niet veiliger gemaakt, integendeel. Denk aan de onwijze opzegging van de nucleaire deal met Iran, waardoor de ayatollahs slechts tot driestere acties zijn aangezet en de productie van een Iraanse kernbom dichterbij is gekomen; de stopzetting van de Amerikaanse hulp aan de Palestijnen, waardoor de voor Israël vitale veiligheidscoördinatie met de Palestijnse Autoriteit in gevaar is gebracht; de feitelijke liquidatie van een tweestatenoplossing, waardoor Israël niet alleen zijn joodse maar ook (wat er nog rest van) zijn democratische karakter dreigt te verliezen; de wig die Trump in eigen land heeft gedreven tussen ‘loyale’ en Democratische joden, die anti-Israël en zelfs antisemitisch zouden zijn, waardoor hij de traditionele bipartisan-steun voor Israël heeft geërodeerd.

Amerika heeft onder Trump mondiaal enorme reputatieschade geleden, die ook Amerika’s beste bondgenoot, Israël, heeft aangetast. Vier jaar geleden verkocht de Israëlische premier zijn politieke ziel en zaligheid aan Donald Trump. Deze keer heeft hij al zijn kaarten op diens herverkiezing gezet. Mocht Trump opnieuw de prognoses logenstraffen, dan zal zijn grote vriend in Jeruzalem die zoveel aan hem te danken heeft de blijste mens van de wereld zijn. Er breken dan vier jaar aan van meer van hetzelfde – gesteld dat Trump de door hemzelf gecreëerde chaos de baas blijft en Netanjahoe niet ten onder gaat in zijn schandalen of begraven wordt in de door hemzelf aangerichte politieke puinhoop.

Een nederlaag van Trump zou voor Netanjahoe een zware klap zijn die hem politiek kan opbreken. Waarschijnlijk zal hij dan terugvallen in de rol die we van hem kennen uit de tijd van Obama. Hij verzette zich toen met hand en tand tegen alle Amerikaanse plannen om de kolonisatie van de Westelijke Jordaanoever aan banden te leggen. Daarmee had hij zich bij veel Israëli’s populair gemaakt. Onder een regering-Biden zou hij zich kunnen profileren als de enige politicus in Israël die in staat is om een Amerikaanse president een toontje lager te laten zingen. Dat kan hem binnenlands politiek gewin opleveren. Maar de beleidsmakers die Biden als president zal aantrekken zullen niet met dat opzetje meewerken. Velen van hen zullen oude bekenden zijn uit de tijd van Obama. Die kunnen Netanjahoe niet luchten of zien vanwege zijn arrogante inmenging in de Amerikaanse politiek.

Democratische beleidspunten

Joe Biden heeft alle Israëlische leiders sinds Golda Meir persoonlijk gekend. Netanjahoe kent hij sinds de jaren tachtig. Sommigen zien in Biden de man die een doorbraak zal brengen in de Amerikaanse Israël-politiek, anderen denken dat er onder hem niets wezenlijks in die politiek zal veranderen. Wat kunnen we redelijkerwijs van Biden verwachten? Hij zal teruggrijpen naar traditionele Democratische beleidspunten zoals streven naar een tweestatenoplossing (hij heeft gezegd dat die door Netanjahoe wordt gesaboteerd) en afwijzing van eenzijdige ‘vredesakkoorden’ en de bouw van nog meer joodse nederzettingen. Vanzelfsprekend wil Biden niets weten van annexatie van Palestijns gebied – Trumps ‘deal van de eeuw’ voorziet in de inlijving van 30 procent van de Westelijke Jordaanoever – maar de nog altijd voortdurende Israëlische bezetting weigert hij bezetting te noemen. De nucleaire deal met Iran wil de Democratische kandidaat tot nieuw leven wekken en vervolgens aanscherpen. In eigen land zal hij proberen de door Trump en Netanjahoe gedreven wig in de joods-Amerikaanse wereld te slopen, want over de Amerikaans-Israëlische relatie moet er weer een nationale consensus komen.

Maar veel zal ook hetzelfde blijven. De veiligheid van Israël, de Amerikaanse militaire injecties van jaarlijks 3 miljard dollar incluis, blijft ook voor Biden centraal staan. Hij heeft beloofd dat de VS geen wapens zullen leveren aan Israëls vijanden. Hij is een tegenstander van de BDS-beweging, die volgens hem doorschiet naar antisemitisme. De verplaatsing van de Amerikaanse ambassade naar Jeruzalem en de erkenning van de Israëlische soevereiniteit over de Golanvlakte zullen onder Biden niet worden teruggedraaid, want dat zou in Israël heel slecht vallen. Hij heeft zijn steun gegeven aan de Abraham-akkoorden en wil die uitbreiden tot de hele Arabische wereld. Maar het Midden-Oosten zal voor hem niet zo belangrijk zijn als voor Trump. Op Bidens buitenlandse prioriteitenlijstje komt de regio pas op de vierde plaats, na Europa, de Indo-Pacific Regio (dat wil vooral zeggen: China) en Latijns-Amerika.

Palestijnen

De Palestijnen beleven treurige tijden. Voor velen van hen hebben de Israëlisch-Arabische akkoorden het laatste sprankje hoop op een eigen staat gedoofd. Ze voelen zich verraden door hun Arabische broeders, die hun duizend maal hadden verzekerd dat iedere toenadering tot Israël uitgesloten was zonder een vredesakkoord over de stichting van een Palestijnse staat. Vredesakkoord? De Verenigde Arabische Emiraten hebben hun kersverse Israëlische bondgenoten aangeboden de modernisering van de checkpoints voor Palestijnen te financieren. Netanjahoe heeft vaak beweerd dat vrede met de Palestijnen niet een voorwaarde is voor het aanknopen van Israëlisch-Arabische relaties maar juist een gevolg daarvan. Wat het eerste betreft heeft hij gelijk gekregen, maar of het gevolg vrede zal zijn is hoogst dubieus.

De Palestijnen voelen zich volkomen in de steek gelaten. Na de vijandelijkheden die hun de afgelopen vier jaar vanuit Washington ten deel zijn gevallen hebben ze van een tweede regering-Trump zo mogelijk nog minder te verwachten. Trump heeft niets nagelaten om zijn minachting te ventileren voor de Palestijnse zaak: benoeming van een financier van de nederzettingen tot Amerikaans ambassadeur in Israël, sluiting van het Amerikaanse consulaat in Oost-Jeruzalem en van het kantoor van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) in Washington, stopzetting van de bijdrage aan de VN-hulporganisatie voor Palestijnse vluchtelingen (UNRWA), lancering van een vredesvoorstel dat neerkomt op een poging tot omkoping van de Palestijnen, die geacht worden in ruil voor een zak geld hun aanspraken op soevereiniteit op te geven, verbreking ten slotte van alle Amerikaanse contacten met de Palestijnen.

Biden heeft de Palestijnen geen echte doorbraak te bieden. Zeker, hij zal de communicatiekanalen en diplomatieke contacten herstellen, het consulaat in Oost-Jeruzalem en het PLO-kantoor in Washington heropenen en de hulpprogramma’s herinvoeren. Daarom hebben de Palestijnen liever Biden dan Trump. Maar die terugkeer naar de status quo ante zal een Palestijnse staat niet dichterbij brengen. Op z’n best zal er een nieuwe Amerikaanse poging komen om Israël en de Palestijnen weer aan de onderhandelingstafel te krijgen, maar de voorwaarden voor het welslagen van zo’n overleg zijn nog slechter dan voorheen, toen de Palestijnen de steun van de Arabische wereld nog als troefkaart konden gebruiken.

Demoralisering

Onder de Palestijnen heeft de demoralisering toegeslagen. Het protest van de bevolking tegen de Abraham-akkoorden was bepaald niet massaal. Veel mensen schijnen zich neer te leggen bij de onvermijdelijkheid van een eenstaatoplossing, met het grote risico dat Israël een apartheidsstaat wordt. Andere Palestijnen vinden dat het afgelopen moet zijn met de passieve houding van hun regering, die alleen maar kan klagen en nee zeggen en met geen enkel creatief voorstel komt. Ze zou bijvoorbeeld werk kunnen maken van de papieren en verbale solidariteit die Europa haar voortdurend betuigt. Dat vereist echter een grondige politieke schoonmaak in Ramallah, waar de autoritaire Machmoed Abbas zich nog altijd vastklampt aan de macht. Het vereist ook een beëindiging van de verlammende verdeeldheid tussen de Palestijnse fracties Fatah en Hamas. Er is weinig fiducie dat de aangekondigde nationale Palestijnse verkiezingen, die de eerste zouden zijn sinds 2006, ook door zullen gaan. Het is allemaal meer van hetzelfde, en datzelfde wordt steeds treuriger. Turkije en Iran staan al klaar om in dit Palestijnse gat te springen.

Op 19 oktober werd de belangrijkste Palestijnse onderhandelaar, Saeb Erekat, opgenomen in het Hadassah-ziekenhuis in Jeruzalem. Hij had het coronavirus opgelopen. Zijn toestand was kritiek. Hij lag nog maar net op de IC of er verzamelde zich een kleine menigte voor het ziekenhuis. ‘Laat hem sterven’, werd er geroepen. Kan het symbolischer?