Corona-crisis: Traditionele reflexen herleven / De Goene Amsterdammer



Corona-crisis: Traditionele reflexen herleven


Een culturele kwestie





De indruk dat de Chinese Communistische Partij van de sars-crisis heeft geleerd, blijkt steeds minder te kloppen. Ook bij de corona-crisis domineerden de reflexen van doodzwijgen en het uitschakelen van klokkenluiders.








 


Wuhan, China. De lichaamstemperatuur van een bewoner wordt gemeten bij de entree van zijn appartementencomplex, 1 februari© China Daily via REUTERS


Waarom was het uitbreken van de corona-virusepidemie zo moeilijk te voorkomen? En waarom is ze zo lastig te beteugelen? Relevante vragen. De CGTN, het internationale kanaal van de Chinese staatstelevisie, gaf vorige week het antwoord. Het is een culturele kwestie, aldus de officiële spreekbuis. Het eten van vlees van wilde dieren en de volksverhuizing tijdens Chinees Nieuwjaar zijn volgens de CGTNzulke diepgewortelde tradities dat de sluiting van vleesmarkten, de reisverboden en de afgrendeling van steden niet afdoende helpen. Rest slechts vertrouwen te hebben in de Leider van het Volk, keihard strijd te voeren tegen het virus en te vertrouwen op de overwinning.


Het was een van de weinige pogingen van de partij om een verklaring te geven voor het uitbreken en de snelle verspreiding van de epidemie, die bezig is een pandemie te worden. Kort tevoren hadden de autoriteiten van Wuhan, de miljoenenstad waar de ziekte uitbrak, de feiten nog verdoezeld, totdat partijleider Xi Jinping ingreep en bevel gaf de ‘duivel’ met alle middelen te bestrijden. Maar de verklaring waarmee de CGTN kwam, bleef aan de oppervlakte. De diepere oorzaken hebben alles te maken met het hiëdrarchische systeem dat China altijd heeft geregeerd. Een systeem dat de laatste jaren aanzienlijk rigider is geworden.


Sinds in de veertiende eeuw de pest via de Zijderoute van het Rijk van het Midden naar Europa reisde, geldt China als bakermat van epidemieën. Dat komt vooral doordat de virusmicroben van besmette dieren er ruim baan krijgen. Als de mensen boven op elkaar wonen en in symbiose leven met dieren, hygiëne een begrip is uit een andere wereld, beestenmarkten niet of slecht gecontroleerd worden, exotische dieren als een delicatesse worden gezien en aan hun lichaamsdelen in de traditionele geneeskunde een wonderbaarlijke werking wordt toegeschreven, dan is dat vragen om infecties.


Het Chinese politieke systeem maakt het echter heel moeilijk een uitbraak in de kiem te smoren. De pavlovreactie van de plaatselijke bestuurders, en tot aan de huidige epidemie ook de landelijke, is niet de bestrijding van de ziekte, maar het beschermen van hun carrière en het voorkomen van onrust, totdat ze gedwongen worden de werkelijkheid te erkennen. Daardoor groeien massale gezondheidsproblemen uit tot massale gezondsheidsschandalen. Daarin is een vast patroon te herkennen.


De Grote Sprong Voorwaarts medio vorige eeuw joeg zo’n 43 miljoen mensen de hongerdood in. Deze waarschijnlijk grootste hongerramp uit de geschiedenis was geen natuurramp maar een man made disaster, product van een krankzinnig plan van Mao voor industriële ontwikkeling. Toen al tekende zich de constante van alle daarop volgende gezondheidscrises af: ontkenning en doofpot. Terwijl de mensen als ratten stierven en de honger hen dreef tot plundering en zelfs tot kannibalisme, werd keizer Mao door zijn lakeien wijsgemaakt dat de Sprong een doorslaand succes was. Partijbazen die met kritiek kwamen, werden uitgeschakeld, want de keizer kan niet falen. Toen zelfs Mao ten slotte voor de werkelijkheid moest zwichten leed hij zo groot gezichtsverlies dat zijn macht een stevige knauw kreeg. Nog altijd is de angst voor gezichtsverlies, die in oosterse culturen nog veel sterker is dan in de westerse, een machtige stimulans om waarheid en werkelijkheid geweld aan te doen.


In de jaren negentig begon de overheid in de provincie Henan tegen betaling bloed in te zamelen om er plasma van te maken. De donoren waren arme boeren. Velen maakten van hun bloed hun belangrijkste inkomstenbron. Soms lieten ze zich in de mobiele bloedbanken die het platteland doorkruisten iedere twee weken aftappen. Al het bloed werd bij elkaar in een centrifuge gedaan, en nadat het plasma eruit was gehaald weer bij de donoren ingespoten. Die vermenging had voor honderdduizenden mensen ernstige, vaak fatale gevolgen. Eerst werden veel donoren besmet met hepatitis C, vervolgens met hiv. Twee vrouwelijke medici stelden het schandaal aan de kaak en redden duizenden levens: de infectiespecialist Wang Shuping en de gynaecoloog Gao Yaojie. De autoriteiten hebben hen op alle manieren getreiterd en vervolgd. Ze verhinderden hen naar het buitenland te reizen om prijzen in ontvangst te nemen, maar ze namen wel hun adviezen over. Voor de meeste slachtoffers van de hiv-epidemie was het toen al te laat. Beide klokkenluiders moesten vluchten naar de Verenigde Staten, waar Wang vorig jaar is overleden. Op dat moment liep in Londen The King of Hell’s Palace, een op haar ervaringen gebaseerd toneelstuk. De Chinese geheime politie had haar familie en vrienden bedreigd als de uitvoering niet zou worden geannuleerd.


Klokkenluiders mogen nog zo gelijk hebben, overal ter wereld hebben de autoriteiten weinig met hen op. In China gelden ze als staatsgevaarlijk zodra ze nalatigheden of misdragingen van de macht onthullen. Want daarmee tasten ze de basis aan waarop het Chinese politieke systeem sinds het begin der tijden rust: het hiërarchische beginsel. Ambtsdragers laten zich niets gezeggen door ondergeschikten, laat staan door gewone burgers, en nog minder door gewone burgers die het wagen kritiek op hen te hebben. Dat is een van de redenen waarom de censuur een steeds hogere vlucht heeft genomen.


De grootste politieke crisis sinds het bloedbad van Tiananmen lijkt voor de deur te staan

Sars brak eind 2002 uit. Een paar maanden lang deden de leiders, de minister van Volksgezondheid inbegrepen, alsof hun neus bloedde, terwijl de epidemie ongestoord voortwoedde. In april 2003 deed de militaire arts Jiang Yanyong dat in een open brief uit de doeken. De Chinese media publiceerden de brief niet, maar hij lekte wel uit naar de buitenlandse pers. Pas toen kwam een eind aan de grote maskerade. Die ging zo ver dat vlak voor een bezoek van inspecteurs van de Wereldgezondheidsorganisatie sars-patiënten vanuit de ziekenhuizen naar hotels werden gebracht of werden rondgereden in ambulances, tot de inspecteurs weg waren. Dokter Jiang is zijn klokkengelui niet in dank afgenomen. Hij werd herhaaldelijk gearresteerd. In het onderwijs wordt hij opgevoerd als een antirolmodel. In maart 2019 noemde hij in een brief aan partijleider Xi het bloedbad van Tiananmen een misdaad. Sindsdien staat de nu 88-jarige onder huisarrest.


Waarom spelen de autoriteiten niet meteen open kaart? Daar zou iedereen mee gebaat zijn, zijzelf inbegrepen. Natuurlijk willen de leiders paniek voorkomen, maar met geheimhouding bereiken ze precies het resultaat dat ze willen vermijden. Het door de partij gecreëerde beeld dat zij alles altijd onder controle heeft, mag niet worden verstoord, waardoor geheimhouding en leugens noodzakelijk worden. Smeergeld kan lokale gezagsdragers verleiden te zwijgen over misstanden. Slecht nieuws geven ze liever niet door aan hun superieuren, uit angst om gestraft te worden, net als de eerste de beste klokkenluider.


Bovendien staat het melden van slechte tijdingen dwars op het confucianistische en taoïstische harmonie-ideaal, dat ook omhelsd is door de huidige neocommunistische leiders. Ze worden gedreven door typisch confucianistische daadkracht, maar daarnaast volgen ze vaak ook het oude taoïstische beginsel waardoor menig keizer zich liet leiden: wu wei, zich onthouden van handelen. De taoïst vindt immers dat de mens de loop der dingen niet mag en niet kan tegenhouden; de taoïstische bestuurder hoopt dat penibele problemen zich uit zichzelf oplossen, zonder dat hij daar iets voor hoeft te doen.


Sinds sars zijn de volksgezondheidsschandalen elkaar opgevolgd. Zo was er in 2008 het beruchte melkpoederschandaal, waardoor driehonderdduizend kinderen werden vergiftigd en er zes stierven. Om hun productiequotum te halen, lengden melkfabrieken de melk aan met water. Dat verdoezelden ze door er de kankerverwekkende stof melamine aan toe te voegen. Lokale functionarissen kregen ruim betaald voor hun zwijgen. Na een serie andere voedsel- en vaccinschandalen volgde in 2018 een nationale vertrouwenscrisis rond de door vervalsing en corruptie mogelijk gemaakte verkoop van een kwart miljoen slecht werkende vaccins door China’s grootste farmaceutische bedrijf.


De jongste gezondheidsschandalen zijn nog volop aan de gang: de Afrikaanse varkenspest en de epidemie van het novel corona-virus (2019-nCoV), zoals de ziekte voorlopig heet, maar die door sommigen ‘wars’ wordt genoemd, wat verwijst naar het Wuhan acute respiratory syndrome. De varkenspest heeft inmiddels de Chinese varkensstapel, verreweg de grootste van de wereld, gehalveerd en de vleesprijs opgedreven. De gevolgen worden wereldwijd steeds meer gevoeld. De eerste besmettingsgevallen werden al in augustus 2018 ontdekt, maar het duurde maanden voordat maatregelen werden genomen. Veel lokale leiders hebben uitbraken niet gerapporteerd of staken de schadeloosstellingsbedragen in eigen zak. Bij het transport van varkens zijn geen of te weinig voorzorgsmaatregelen genomen. Veel boeren hebben besmettingen niet aangegeven bij de autoriteiten en vlees van besmette dieren gewoon op de markt gebracht. De direct na de jongste virusuitbraak gevestigde indruk dat de communistische partij van de sars-crisis had geleerd, blijkt steeds meer te moeten worden bijgesteld.


Zeker, de centrale regering was er deze keer snel bij om de uitbraak te melden bij de WHO en tot actie over te gaan met maatregelen zoals alleen China ze kan nemen. Maar de leiders van Wuhan hadden een ouderwetse reflex. De eerste weken hebben ze de uitbraak gebagatelliseerd en de media streng gecensureerd. Ze beweerden dat alleen oude, verzwakte mensen gevaar liepen, dat er geen artsen of verpleegkundigen waren besmet, dat er geen sprake was van besmetting van mens op mens.


Allemaal leugens. Acht artsen die alarm sloegen, werden wegens verspreiding van ‘geruchten’ en ‘ernstige verstoring van de sociale orde’ door de politie aangepakt. Ze zijn inmiddels gerehabiliteerd. Een van hen, die zelf de ziekte opliep, is nu een nationale held. Door de epidemie te ontkennen, dachten de lokale partijbazen het voor hen hoogste goed te dienen: het bewaren van de sociale stabiliteit, een conditio sine qua non om aan de macht te blijven.


Het is goed mogelijk dat er veel meer gevallen van besmetting en overlijden zijn dan de officiële aantallen aangeven. Op dit moment, 4 februari, is het nog volkomen onvoorspelbaar hoeveel onheil de epidemie voor China en de wereld in petto heeft. Zeker is nu al dat de economie zware klappen zal oplopen. Het land is grotendeels verlamd en ook het buitenland doet China steeds meer in quarantaine. Niemand weet hoe lang dit nog zal duren. Niemand weet ook wat de politieke gevolgen zijn. Xi voert de campagne tegen het virus aan, maar de Leider van het Volk blijft verder onzichtbaar. Hij heeft de dagelijkse leiding toevertrouwd aan premier Li Keqiang. Die mag de klappen opvangen als de corona-ramp politiek onbeheersbaar wordt. De grootste politieke crisis sinds het bloedbad van Tiananmen in 1989 lijkt voor de deur te staan. Alleenheerser Xi Jinping heeft zich vele vijanden gemaakt die op wraak zinnen. Ze hebben nu een machtige bondgenoot: 2019-nCoV.






zaterdag 08 februari 2020

Klik hier