Beijing – In Beijing wonen 25 keer meer mensen dan in Amsterdam. De Nederlandse hoofdstad heeft zes publieke debatcentra, Beijing had er precies één. Had, want The Bookworm is deze maand na een intens bestaan van zeventien jaar dichtgegaan. De directie geeft als verklaring ‘de huidige sanering van illegale gebouwen’ en de gebleken onmogelijkheid om de huur te verlengen. Dat klinkt als eufemismen voor politieke pressie, al zijn daar geen harde bewijzen voor. Maar de autoriteiten hebben ook niets gedaan om het centrum te redden. Natuurlijk niet, want de Communistische Partij is blij dat ze verlost is van deze laatste luis in de pels.
Openbare discussie heeft in China nooit gebloeid. Debatteren was vroeger het privilege van mandarijnen en keizerlijke adviseurs, en tegenwoordig van de partijtop en de leden van de officiële denktanks. Maar het gebeurt altijd achter gesloten deuren en binnen de grenzen van de heersende ideologie, die sinds vorig jaar wordt aangeduid als het Denken van Xi Jinping over het Socialisme met Chinese Kenmerken voor een Nieuw Tijdperk.
Gewone mensen mogen hun mening geven over praktische zaken – voorstanders van het Chinese regeringssysteem spreken daarom van een ‘participatiedemocratie’ – maar alleen als hun dat gevraagd wordt, en over beleidskwesties moeten ze zwijgen.
In The Bookworm werd niet gezwegen. Wat begon als een uitleenbibliotheekje van Engelstalige boeken groeide na diverse verhuizingen uit tot een bloeiend debatcentrum annex boekhandel, bibliotheek en café-restaurant. Expats en Chinese intellectuelen wisten het pretentieloze gebouw in een oud hofje in de uitgaanswijk Sanlitun op de tast te vinden om er debatten, culturele presentaties of literaire bijeenkomsten bij te wonen. Grote binnen- en buitenlandse schrijvers zijn er te gast geweest. The Bookworm was de organisator van het EU-China Internationaal Literair Festival van het afgelopen voorjaar. De laatste grote bijeenkomst was een ‘dynastiedebat’ over de vraag welke van de twee laatste keizershuizen beter was: de Ming (1368-1644) of de Qing (1644-1912). De Qing won.
The Bookworm was de laatste tijd in financiële problemen gekomen. Filialen in Chengdu en Suzhou moesten worden gesloten. De benijdenswaardige locatie van het gebouw had al eerder de opdringerige belangstelling gewekt van bedrijven die dagelijks meer omzetten dan een onafhankelijke boekhandel in een bestek van honderd jaar. Voor de partij was de keus niet moeilijk: subsidie geven aan een platform van vrije geesten of nog meer ruimte creëren voor de consumptie-economie.