Wegwezen uit China

De Chinese Droom van partijleider Xi Jinping wordt voor veel Chinezen, vooral jongeren, een nachtmerrie. Hun reactie: ontsnappen voor het te laat is. Dat gebeurt op steeds grotere schaal. Er is een nieuw Chinees woord voor ontstaan: de rùn.

door JAN VAN DER PUTTEN

Dat er in China geen verkiezingen zijn, dat is een taai misverstand. Al sinds jaren kiezen de bewoners van de dorpen rechtstreeks hun burgemeester. Voor de goede orde moet dat wel iemand zijn van de Communistische Partij, vaak de lokale partijleider zelf. De leiders van steden, districten, provincies en de staat worden gekozen door de Partij. Steeds meer Chinezen brengen echter wel degelijk hun stem uit, maar dan met hun voeten. Ze nemen de benen voordat de Chinese Droom van Xi Jinping nog meer op een nachtmerrie gaat lijken.

Al sinds eeuwen ontvluchten Chinezen hongersnoden, armoede, uitzichtloosheid en vijandige legers. Het begon al met de oversteek van arme boeren naar Taiwan, rond de tijd dat het eiland een kolonie was van de VOC. In de negentiende eeuw werden in de Cariben en de Guyana’s tienduizenden Chinese slaven en later koelies (nette naam: contractarbeiders) te werk gesteld op de suikerplantages. Een legioen tot op het bot uitgebuite Chinezen heeft in de Verenigde Staten de spoorlijn van oceaan tot oceaan aangelegd. De meeste Chinezen in Nederland en andere West-Europese landen komen uit de kuststad Wenzhou.

De jongste aanwas van de Chinese diaspora komt daarentegen uit heel China. Het zijn mensen die te veel last hebben gekregen van het beleid van Xi Jinping. Jonge Chinezen hebben een eigen toekomstdroom, en die is doorgaans heel anders dan de Chinese Droom van de grote man. Eerst hebben ze vanwege de corona-lockdowns drie jaar van hun leven verloren, daarna bleek het lastig om aan werk te komen. Afgestudeerden kunnen vaak alleen maar aan de slag als maaltijdbezorger. Hoogopgeleiden moeten genoegen nemen met zwaar onderbetaalde banen, met als perspectief een rat race naar niets.

Op allerlei manieren hebben mensen te lijden van Xi’s grandioze droom. Ze worden ontslagen, hun bedrijf gaat over de kop, ze moeten zich gedragen als makke schapen, het keurslijf van de alomtegenwoordige controle wordt te knellend, ze worden monddood gemaakt, de politie zit hen achterna. Of ze hebben onderhand genoeg van de druk van ouders en vrienden om te trouwen en het in het leven ver te schoppen. Hun reactie ligt voor de hand: ontsnappen voor het te laat is. De een na de ander gaan ze on the run. Daaruit is een nieuw Chinees woord gevormd: rùn. Wegwezen.

Veel jonge mensen zijn gaan ‘platliggen’. Dat houdt in: zo weinig mogelijk doen, zonder plannen en zonder stress. Andere jongeren zijn met gelijkgezinden een nieuw bestaan begonnen als biologische boer, of ze zijn verhuisd naar plekken in China waar ze de gekte van het bestaan kunnen vergeten en, al dan niet via verruimende middelen, hopen tot zichzelf te komen. En wie een beetje geld heeft besluit steeds meer tot een rùn naar het buitenland.

De prettigste en goedkoopste bestemming is waarschijnlijk Thailand, waar de weed vrij verkrijgbaar is. Er zijn nu al zo veel jonge Chinezen naar Thailand getrokken dat de Chinese politie belangstelling voor deze vrijdenkers begint te krijgen. Het zou niet de eerste keer zijn dat naar het buitenland uitgeweken critici worden ontvoerd door Xi’s veiligheidsdiensten.

Chinese ondernemers die zich de boosheid van de Partij op de hals hebben gehaald, nemen steeds meer de wijk naar Singapore. Rijke Chinezen die in ongenade zijn gevallen vluchten graag naar aartsvijand Japan. Vroeger weken ze bij voorkeur uit naar Hongkong, in de tijd dat Hongkong Hongkong nog was, met een onafhankelijke justitie en vrije media. Die tijd is voorbij. Hongkong is een gewone Chinese stad geworden. In 1989 smoorde Deng Xiaoping de roep om democratie in China met tweehonderd tanks. In 2020 deed Xi Jinping in Hongkong hetzelfde met een draconische veiligheidswet. Het lokale bestuur van Xi-lakeien deed daar begin dit jaar met een eigen veiligheidswet nog een schepje bovenop.

Het verste doel van de ‘rùnners’ is aan de andere kant van de wereld: de Verenigde Staten. Als ze kapitaal hebben vlucht dat vaak vooruit. Maar in het land waar ze hun dromen proberen te verwezenlijken, zijn ze niet welkom. Geen nood, ze verkopen alles en nemen het vliegtuig naar Quito, de hoofdstad van Ecuador, want daar bestaat geen visumplicht. Vandaar reizen ze naar de Tapón de Darién (de Stop van Darién), een haast ontoegankelijk gebied van bergen, oerwouden en moerassen op de landengte tussen Panama en Colombia. Het vormt de enige onderbreking in de Panamericana, de snelweg die het zuiden van Chili verbindt met Alaska.

De Stop is een levensgevaarlijke flessenhals. Toch proberen almaar meer mensen zich erdoorheen te wurmen. Daarna moeten ze nog heel Midden-Amerika en Mexico door om hun einddoel te bereiken. Meestal gaan ze over land, soms over zee. Eind maart spoelden de lichamen van acht Chinezen aan een Mexicaans strand aan. Dat het Beloofde Land geen vluchtelingen wil hebben lijkt hen niet te deren. In 2023 waren ze met zo’n half miljoen. Het zijn mensen die op de vlucht zijn voor armoede, onderdrukking en geweld van bendes of van de natuur, en ze komen overal vandaan, niet alleen uit Latijns-Amerika maar ook uit Afrika, het Midden-Oosten, Zuid-Azië en steeds meer uit China.

Vorig jaar was het Chinese contingent vluchtelingen die zich door de Stop worstelden gegroeid tot het op drie na grootste, na de Venezolanen, Equatorianen en Haïtianen. Hoeveel Chinezen dat jaar Amerika hebben bereikt weten we niet. We weten wel hoeveel Chinezen er bij de Amerikaanse grens werden opgepakt: 37 duizend, vijftig keer meer dan twee jaar eerder.

Jaarlijks vinden honderden ‘gelukszoekers’ in de Stop van Darién hun ongeluk. Ze worden het slachtoffer van slangen, kolkende rivieren, uitputting of bendes. Beroving en verkrachting zijn in dit wetteloze gebied geen uitzondering. Maar niet alles in deze streek is ellendig. In een afgebakend gebied kunnen bemiddelde vakantiegangers deelnemen aan begeleide excursies om het ultieme oerwoudgevoel te beleven.

Kapitaalkrachtige vluchtelingen nemen de laatste tijd een alternatieve route over zee. Daarvoor gaan ze in zee met mensensmokkelaars die hun oversteek en nep-identiteitsbewijzen regelen. Van de noordkust van Colombia varen ze ruim zevenhonderd kilometer noordwaarts naar het Colombiaanse eiland San Andrés, en vandaar naar de Caraïbische kust van Nicaragua.

Maar ook zij zijn hun leven niet zeker, want de bootjes van de smokkelaars zijn niet berekend op een wilde zee. In 2022 en 2023 ging het verschillende keren mis. Honderd vluchtelingen verdronken, elfhonderd konden worden gered. Als de Chinese vluchtelingen de tocht door de Stop of over de Caraïbische Zee overleven, moeten ze ook in Nicaragua heel goed uitkijken. Want dictator Daniel Ortega eet uit de hand van Xi Jinping, en die houdt niet van mensen die voor hem zijn weggelopen.