Argentinië: staatsgreep in de stembus

Jan van der Putten

‘Argentinië is een mooi land – om te verlaten. Er lopen hier veel klootzakken rond. Mijn generatie weet dat maar al te goed. Ze werd afgeslacht, terwijl de meeste mensen bezig waren met hun zondagse barbecue. Het is triest, maar zo is het. Daarom is het bordje “uitgang” het enige waarop je in dit labyrint moet letten.’ De schrijver Miguel Bonasso, overlevende van de Vuile Oorlog, moet niets hebben van zijn nieuwe president. Hij overweegt serieus om, net als destijds, in ballingschap te gaan voordat het te laat is. Want het ongeleide ultrarechtse projectiel dat op 10 december president van Argentinië wordt, is weliswaar democratisch gekozen, maar heeft weinig op met de democratie en veel met de dictatuur.

In de tweede ronde kreeg Javier Milei een comfortabele meerderheid. De nieuwe leider van Argentinië heeft extremistische ideeën, geen enkele ervaring en naar eigen zeggen slechts twee adviseurs: zijn zus en zijn overleden hond, met wie hij nog regelmatig gesprekken voert. Argentijnse democraten zijn verbijsterd over de verkiezing van Milei. Zoals Héctor Shalom, directeur van een leidende mensenrechtenorganisatie: ‘Het is een catastrofe. Veel mensen geloven in goed vertrouwen dat het beter wordt, maar het wordt één grote desillusie. Net zoals bij rampen moeten we de schade opnemen, nagaan welke middelen we hebben voor de wederopbouw en vast blijven houden aan dezelfde principes.’

Een poging tot verklaring, hoe kort door de bocht ook. Sinds jaar en dag is Argentinië een ander woord voor polarisering en crisis. De hoofdschuldigen zijn de aristocraten die altijd de dienst hebben uitgemaakt: landeigenaren, generaals en bisschoppen, waar later de grootindustriëlen bijkwamen. Elke keer dat de elitefamilies hun macht bedreigd voelden, pleegden ze een staatsgreep. De eerste was in 1930. Alleen tijdens de economische bonanza van 1946 tot 1955 was niet de bovenlaag aan de macht maar de populistische leider Perón. De laatste coup, in 1976, bracht het meest moorddadige eliteregime uit de Argentijnse geschiedenis aan de macht.

In 1983 keerde de democratie terug. De burgerregeringen die elkaar opvolgden waren van diverse politieke pluimage, maar hun grootste gemene deler was Crisis, met een hoofdletter. De voorlaatste regering was neoliberaal en joeg miljoenen mensen de armoede in, de laatste regering was links-peronistisch en joeg de inflatie op tot 143 procent. De kiezers haakten daarom massaal af van de traditionele partijen. Ze stemden op een tot voor kort onbekende, door niemand serieus genomen figuur die niet voor niets De Gek werd genoemd. Maar Milei voelde de volkswoede uitstekend aan en hakte als een bezetene in op de politieke ‘kaste’. De partij van oudrechts schaarde zich in de tweede ronde achter hem om hem alsnog voor haar karretje te spannen. Milei’s verkiezingsoverwinning kun je zien als een legale staatsgreep.

Democratie en rechtsstaat, vrijheid en respect voor mensenrechten zijn zoiets als je gezondheid: je beseft pas goed hoe waardevol ze zijn als je ze kwijt bent. Een waarheid als een koe zo groot. Maar in steeds meer landen doen de mensen hun ogen dicht om die koe niet te hoeven zien. Deze zelfkastijdingstrend heeft op 22 november ook Nederland bereikt. In Argentinië hebben de kiezers met grote meerderheid gestemd voor een man die walgt van sociale rechtvaardigheid, een man die met democratie en mensenrechten weinig op heeft en die vrijheid verstaat als een vrijbrief voor onbeperkte uitbuiting. En zo is voorde zoveelste keer de zwakste zijde van de democratie blootgelegd: ze kan door antidemocraten worden gebruikt om haar kapot te maken.